Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

induksiyasi.
Organizm va uning yashash sharoitlari turli-tumanligini murakkab 
o‘zoro munosabatlarning eng umumiy fiziologik mexanizmlari - qo‘zg‘alish va 
tormozlanish ko‘rinishidagi asab jarayonlarning o‘zaro harakatiga asoslangan. 
Shartli reflekslar uslubi ushbu jarayonlarni bosh miyada sodir bo‘lishiga xos qator 
umumiy qonuniyatlarni namoyon qildi. OAF qo‘zg‘alish va tormozlanish 
jarayonlari deganda neyronlarning katta populyatsiyalarida boshlanadigan va 

---

207 
vaqtinchalik aloqalarni hosil bo‘lishiga yoki shakllanib bo‘lgan aloqalarni 
bostirilishiga olib keladigan jarayonlar tushuniladi. I. P. Pavlov fikricha, shartli 
reflekslarni vujudga keltirishning asosida miyada boshlanadigan ushbu ikki asosiy 
jaraynning irradatsiya (yoyilish) va konsentratsiya (to‘planish) qonuniyatlari 
yotadi. Ushbu qonuniyat eksperimental faktdan kelib chiqqan va real hodislarda 
namoyon bo‘lgan. Ushbu hodisalarning ichki mexanizmlariga kelsak, ular 
gipotetik ravishda asab impulslarini miya massasi bo‘yicha tarqalishi, harakati 
sifatida tushunilgan. Shu tufayli asab jarayonlarining harakati degan tushuncha 
paydo bo‘lgan.Bu ikkala jarayon birgalikda, ya’ni organizmning ichki va tashqi 
muhitiga mos keladigan turg‘un balansni ta’minlaydigan faoliyatining ikki tomoni 
sifatida ko‘rilishi lozim. Tormozlanish bo‘lmasa, organizm chegaradan ortiqcha 
faoliyat ko‘rsatib, asab tizimi o‘ta darajada charchashi va organizm nobud bo‘lishi 
mumkin. Agar, tormozlanish jarayoni doimiy bo‘lsa, organizm kirib kelayotgan 
signallarga javob reatsiyasi berish (qo‘zg‘alish hosil bo‘lish) imkoniyati bo‘lmay, 
uning hayot faoliyati to‘xtab qolishi mumkin. MATga xos bo‘lgan qo‘zg‘alish va 
tormozlanish jarayonlari miya po‘stlog‘ida rivojlangan joyidan (nuqtadan) qo‘shni 
hujayralarga tarqalib, ularni ham shartli reflektor faoliyatga jalb qilishi hodisasini – 
yoyilish (irradatsiya) deyiladi. Jarayonlarning yoyilish darajasi miya po‘stlog‘ining 
faollik holatiga bog‘liq bo‘lib, avval qo‘zg‘alish yoki tormozlanish o‘chog‘iga 
yaqin sohalarga, so‘ngra uzoqroqdagi sohalarga tarqaladi.