Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Shartli reflekslarning tormozlanishi.
Begona yoki kuchli qo‘zg‘atuvchilar, 
shu bilan birga organizm holsizlangan paytda kuchsiz qo‘zg‘atuvchilar ta’sirida 
shartsiz reflekslar tormozlanishi (susayishi va yo‘qolishi) mumkin. Tashqi 
(shartsiz) va ichki (shartli) tormozlanish farqlanadi. 
Tashqi tormozlanish. 
Tashqi tormozlanish deganda joriy shartli-reflektorli 
faoliyatni, uning uchun begona bo‘lgan orientirlangan yoki boshqa bir shartsiz 
refleks chaqiruvchi qo‘zg‘atuvchi ta’siri ostida tezlik bilan tormozlanishi 
tushuniladi. Bu tip tormozlanish, paydo bo‘lish mexanizmi bo‘yicha tug‘ma 
hisoblanadi. Shartsiz tormozlanishi tashqi deb aytilishiga sabab, uning paydo 
bo‘lishi, tormozli refleks tarkibidan tashqarida yotishidadir. 
Orientirlangan refleks – shartsiz tormozlanishning ko‘proq uchraydigan 
omilidir. Bu refleks, behos va begona qo‘zg‘atuvchida mavjud bo‘lgan axborotni 
to‘laligicha qabul qiliSh uchun paydo bo‘ladi.Kundalik hayotda inson o‘z 
faoliyatini yangi, behosdan paydo bo‘lgan qo‘zg‘atuvchiga e’tiborini qaratishi 
tufayli to‘xtatganini ko‘p ko‘ramiz. Ushbu refleksning paydo bo‘lishi momentida 
konkurent reflekslarning birgalikdagi tormozlanishi namoyon bo‘ladi. 
Ichki (shartli) tormozlanish.
Shartli-reflektorli faoliyatning ichki 
tormozlanish shakliga, uning shunday holati kiradiki, unda shartli ta’sir shartsiz 
ta’sir tomonidan quvvatlanmaydi, ya’ni o‘zining yurgizib yuboruvchi signal 
mohiyatini asta-sekin yo‘qotadi. Bunday tormozlanish tezkor va birdaniga 
rivojlanmasdan, sekin-asta,shartli reflekslar umumiy qonuniyati bo‘yicha 
rivojlanadi va shunchalik o‘zgaruvchan hamda dinamik bo‘ladi. I.P.Pavlov ushbu 
holatini – shartli tormozlanish deb atagan. Uning fikricha, bunday ishlab chiqilgan 
tormozlanish, shartli reflekslarning o‘z ichida, MAT tizimlari ichida hosil bo‘ladi. 
Shuning uchun ham uning nomi - ichki tormozlanish deb ataladi, ya’ni u, 
tashqaridan kelmaydi. 

---

206