Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

 
Ko‘rish analizatorlari.
Odam va ko‘pchilik hayvonlar uchun ko‘rish, 
fazoda distant orientirlanishning asosiy usullaridan biri hisoblanadi. Ko‘rish orqali 
tirik organizmlar nafaqat kun va tunni almashishi to‘g‘risida axborot oladi, balki 
atrof-muhit to‘g‘risida ham to‘liq tasavvur hosil qiladi. Fotobiologik jarayonlar 

---

183 
asosida, o‘ziga xos kimyoviy reaksiyalar yotadi va ularning amalga oshishi uchun 
quyosh va koinotdan yetkazib beriladigan energiya zarur. Bu energiya, 
elektromagnit nurlanish va disket zarrachalar - fotonlar, yoki kvantlar ko‘rinishida 
keladi (ilova:65-rasm)..
Fotoretseptorlarning asosiy faoliyati, to‘r pardaga tushgan nur kvanti 
ta’sirida asab impulsini vujudga keltirishdan iborat. Bu jarayon, fotonlarni ko‘rish 
pigmentlarini yutishidan boshlanadi. Natijada, rodopsin yuqoriroq energiya 
pog‘onasiga o‘tadi va tebranishi tezlashadi. Retinal bir necha bosqichli 
transizomerizatsiyaga uchrab, II-sis-retinal shaklidan to‘la-trans-retinalga aylanadi. 
Retinal bilan opsin oqsili o‘rtasidagi aloqadorlik ham o‘zgaradi. Rodopsin 
yemirilgach retinal va opsin hosil bo‘ladi va energiya ajraladi. Ayni paytda, 
pigment rangsizlanadi. Bu jarayonlar davomida kalsiy ionlari faollashadi va 
fotoretseptorlarning tashqi membranasida ochiq ion kanallarining soni kamayadi. 
Bunda, 
natriy 
kationi 
uchun 
o‘tkazuvchanligi 
pasaygan 
mambrana 
giperpolirizatsiyalangan holatga o‘tadi. Retseptor hujayra membranasining - 25 
mV lik potensiali - 40 mV gacha o‘zgaradi. Nur ta’sirining kuchayishi 
giperpolirizatsiyalanish 
darajasini 
oshiradi. 
Demak, 
fotoretseptorlarning 
qo‘zg‘alishida qatnashadigan membranalarning ishtirokida farq mavjud bo‘lib, 
hujayralarning ichki membranasi (disklar va burmalar) nur kvantini qabul qilishni 
ta’minlaydi, tashqi plazmatik membrana esa ion o‘tkazuvchanlikni o‘zgartiradi va 
giperpolyarizatsion retseptor potensialini vujudga keltiradi. 
Fotoretseptorlarda ro‘y beradigan elektr hodisalar to‘r pardadagi ganglioz 
hujayralarning qo‘zg‘alishiga olib keladi. Bu qo‘zg‘alish, ko‘ruv asabini tashkil 
qiluvchi ganglioz hujayralarning aksonlari bo‘ylab bosh miyaga o‘tkaziladi. 
Ganglioz hujayralarning uch turi: 1. Yorug‘lik paydo bo‘lishiga javob beruvchi 
neyronlar (