Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Refleks va refleks yoyi
. Refleks organizmning biron bir ta’sirga javob 

---

159 
berish reaksiyasi bo‘lib, ma’lum bir retseptorning ta’sirlanishi oqibatida Yuzaga 
keladigan o‘zgarishlardan iborat. Bu o‘zgarishlar reflektor yoy deb ataluvchi 
elementlar zanjirini ketma-ket qo‘zg‘alishi shaklida amalga oshadi. Reflektor yoy 
tarkibiga retseptor (sensor), afferent yo‘l, markaziy zveno, efferent yo‘l, effektor 
(ishchi a’zo) kiradi. Refleks yoyining markaziy neyroni ko‘p bo‘ladi 
(monosinaptik refleks yoyi bundan mustasno). Efferent yo‘l yoki harakat 
aksonidan yoki vegetativ asab tizimidagi ganglionarketi toladan iborat. 
Effektorlarga tana, silliq tolali mushaklar va ichki a’zolarni ko‘rsatish mumkin. 
Afferent impulslar retseptorlarda paydo bo‘ladi. Ma’lum refleksni hosil qiladigan 
retseptorlar majmuasi (populyatsiyasi) refleksning retseptor maydoni yoki 
refleksogen zonasi deb ataladi. Bir xil retseptorni ta’sirlashdan hosil bo‘layotgan 
impulslar afferent neyron orqali MAT ning qaysi strukturasiga borayotganiga 
qarab, har xil refleks hosil qilishi mumkin. Bir retseptor maydonida boshqa 
retseptorlar ham bo‘lishi mumkin. Shu sababli terining tegishni sezish - taktil 
retseptorini yoki mushakning retseptorini ta’sirlasak, qo‘l-oyoqni bukish refleksi 
paydo bo‘ladi. Afferent impulslarning bir qismi MAT dan ko‘tariluvchi yo‘llar 
orqali MAT ni yuqori bo‘limlariga o‘tkaziladi va natijada uni inson anglaydi 
(ilova: 61-rasm). Ko‘pincha reflekslar ongning ishtirokisiz, po‘stloqosti zonalar 
orqali ham sodir bo‘ladi. Shu sababli ba’zi reflekslar bosh miyani shikastlaganda, 
yoki ajratib olingandan so‘ng ham orqa miyaning ishtiroki bilan hosil bo‘laveradi. 
Har bir refleksning vujudga kelishi uchun ma’lum vaqt sarf etiladi. Ta’sirlash 
boshlanganidan to effektorning javobigacha o‘tgan davr refleks vaqti yoki latent 
davri deb ataladi. Bu vaqt retseptorlarda asab impulsini hosil bo‘lishi va ularni 
afferent va efferent asablar orqali tarqalishi, MAT da sinapslardan o‘tkazilishi 
(sinaptik kechikish) va effektorga uzatilishi, hamda javobni ro‘yobga chiqish vaqti 
yig‘indilaridan tashkil topgan. Turli hayvonlar va odamlarda ko‘p sonli reflekslar 
o‘rganilgan va yoritilgan bo‘lib, ular bir qator momentlariga ko‘ra turli guruhlarga 
bo‘linishi mumkin.