Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Kanalchalardagi sekretsiya. 
Moddalarni qondan hujayralar orqali 
kanalchalar bo‘shlig‘iga o‘zgarmagan holda o‘tkazilishi - kanalchalardagi 
sekretsiya deb ataladi. Sekretsiya natijasida, buyraklar orqali moddalarning 
ajralishi tezlashadi. Organik va anorganik moddalar sekretsiyasi siydik hosil 
bo‘lishini ta’minlovchi muhim jarayon hisoblanadi. Odamning buyraklari organik 
kislotalarni (paraaminogippur kislota, diodrast, penisillin va siydik kislota), 
organik asoslarni (guanidin, xolin), anorganik moddalarni (kaliy) sekretsiya yo‘li 
bilan ajratadi. Nefronning proksimal qismida organik kislota va asoslar 
sekretsiyasi, distal burama kanalchada va to‘plovchi naychalarda asosan kaliy 
sekretsiyasi sodir bo‘ladi. 
Anorganik moddalar sekretsiyasi. 
Buyraklar kaliy va vodorod ionlarini 
sekretsiya yo‘li bilan ham ajratadi. Reabsorbsiya vaqtida, kaliy, hujayraga 
kanalchalar bo‘shlig‘idan lyuminal membrana orqali o‘tadi. Hujayralardagi kaliy 
kationining konsentratsiyasi naychalar atrofidagi suyuqlikdagidan yuqori bo‘lib, bu 
kation bazal membrana orqali qonga diffuziya yo‘li bilan o‘tadi. Sekretsiya vaqtida 
esa, kaliy kationi, avval natriy-kaliy nasosi yordamida, bazal membrana orqali 
hujayralararo 
suyuqlikdan, 
kanalchalarni 
qoplagan 
epitelial 
hujayralar 
sitoplazmasiga, natriy kationiga almashinib o‘tadi. Natijada, kaliy kationining 
hujayralar sitoplazmasidagi konsentratsiyasi yuqori darajda saqlanib turadi. Agar, 
organizmda kaliy miqdori oshib ketsa, u sekretsiya yo‘li bilan kanalchalar 
bo‘shlig‘iga ajrala boshlaydi. Kaliy sekretsiyasining tezligi, eng avvalo, apikal 
membrananing kaliy kationi uchun o‘tkazuvchanligini oshishiga bog‘liq. Kaliyning 
qonda ko‘payishi bu membranada kaliy kanallarining ochilishiga, ionlarning 
sitoplazmadan kanalcha bo‘shlig‘iga chiqishiga olib keladi. Kaliy sekretsiyasi, 
apikal membranadagi elktrokimyoviy potensial gradientiga ham bog‘liq. Bu 

---

120 
membranada manfiylik qancha ko‘p bo‘lsa, kaliy sekretsiyasi shuncha tez o‘tadi. 
Xulosa qilib shuni aytish kerakki, kaliy sekretsiyasi uni hujayra ichidagi 
konsentratsiyasiga, ion uchun apikal membrana o‘tkazuvchanligiga va bu 
membranadagi, elektrokimyoviy potensial farqiga bog‘liq. Kaliy sekretsiyasining 
boshqarilishida buyrak usti bezi gormoni - aldosteron muhim ahamiyatga ega. U, 
natriyning qayta so‘rilishini tezlashtirib, ayni vaqtda, kaliy sekretsiyasini ham 
tezlashtiradi.