«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

4.Fotoretseptorlar nur energiyasini qabul qiladi. Bu retseptorlar yorug‘lik 
kuchini 
ajratish va rang ko‘rish, imkoniyatini beradi. 
5.0g‘riq (nositseptiv) retseptorlari og'riqni paydo qiluvchi ta‘sirotlarni 
qabul qiladi. 
Bu sezgi organizmdagi retseptorlarning deyarli hammasiga o‘ta kuchli 
ta‘sir qilganda paydo boladi. 
Ba‘zi retseptorlarda ta‘sirlovchi energiyasining nerv impulsiga aylanishi 
shu retseptor hujayra o‘simtasida sodir boladi. Bu birlamchi retseptor 
sensor neyronning periferiyadagi bir qismi — o'zgargan dendritidir. 
Aksoni esa markaziy nerv tizimiga o'tadi. Hid sezish, taktil va 
proprioreseptorlar birlamchi retseptorlarni tashkil qiladi.
Ikkilarnchi retseptor va sensor neyron o‘simtalari o'rtasida sinapslar 
joylashgan. 
Retseptor hujayrada hosil bo`ladigan qo'zg'alish bu sinaps orqali sensor 
newonga o‘tkaziladi. 
Demak, sensor neyromi tashqi ta‘sirot bevosita emas, maxsus retseptor 
hujayra orqali 

---

qo‘zg‘atadi. Ta‘m sezuv, ko'ruv, eshituv, vetibulyar apparat retseptorlari 
ikkilarnchi 
retseptorlarga kiradi.
Turli retseptorlar uchun stimullar yorug'lik, mexanik deformatsiya, 
kimyoviy moddalar, harorat o'zgarishi va elektr va magnit 
maydonlarining o'zgarishi bo'lishi mumkin. Retseptor hujayralarida 
(to'g'ridan-to'g'ri nerv uchlari bo'ladimi yoki maxsus hujayralar bo'ladimi) 
mos keladigan signal sezgir molekulalar-hujayrali retseptorlarning 
konformatsiyasini o'zgartiradi, bu esa membrana ion retseptorlari 
faoliyatining o'zgarishiga va hujayraning membrana potentsialining 
o'zgarishiga olib keladi. Agar qabul qiluvchi hujayra to'g'ridan-to'g'ri 
asab tugashi bo'lsa (birlamchi retseptorlar deb ataladigan) bo'lsa, unda 
odatda membrananing depolarizatsiyasi keyingi nerv impulsining paydo 
bo'lishi bilan sodir bo'ladi. Ikkilamchi retseptorlarning ixtisoslashgan 
retseptor hujayralari ham depolarizatsiyalanishi, ham giperpolarizatsiyasi 
mumkin. Ikkinchi holatda, membrana potentsialining o'zgarishi asab 
tugaydigan qismiga ta'sir qiluvchi inhibitiv vositachining sekretsiyasining 
pasayishiga va oxir-oqibat asab impulsining paydo bo'lishiga olib keladi.
Ushbu mexanizm, xususan, retinaning sezgir elementlarida amalga 
oshiriladi.
Uyali retseptorlari molekulalari mexanik sezgir, termosensitiv va 
kimyoviy sezgir ion kanallari yoki ixtisoslashgan G-oqsillar (retinal 
hujayralardagi kabi) bo'lishi mumkin. Birinchi holda, kanallarning 
ochilishi membrana potentsialini to'g'ridan-to'g'ri o'zgartiradi (Pacini 
tanalarida mexanik sezgir kanallar); ikkinchi holda hujayralararo signal 
o'tkazuvchanlik reaktsiyalarining kaskadini keltirib chiqaradi, bu oxir-
oqibat kanallarning ochilishiga va membranadagi potentsialning 
o'zgarishiga olib keladi.