«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

100.Analizatorlarning fiziologiyasi.Retseptorning turlari.
Sensor tizimning umumiy fiziologiyasi . Sensor tizim ( 1.P.Pavlov bo'yicha analizator ) nerv 
tizimining bir qismi hisoblanib , u qabul qilishga ixtisoslashgan elementlar - sensor 
retseptorlar deyiladi , ular tashqi va ichki muhitdan ta'sirotlarni qabul qiluvchi , 
retseptorlardan olingan axborotni miyaga o'tkazuvchi nerv yo'llari va olingan axborotni qayta 
ishlovchi bosh miyadan iboratdir . Sensor tizim bosh miyaga axborotni yetkazib beradi . Har 
qanday sensor tizimning ishi turli ko'rinishda qabul qilingan ta'sirotlarni nerv impulslariga 
aylantirib , ularni neyronlar zanjiri orqali markaziy nerv tizimiga yetkazib berishdan iborat 
bo'ladi . Impulslar kelishi tufayli bosh miya katta yarim sharlari sezgilar , idroklar , 
tasavvurlar , ya'ni tashqi olam xissiy in'ikosining turli shakllari yuzaga chiqadi . Bosh miya 
yarim sharlariga kelgan axborotlar oddiy reflekslardan tortib , to insonning ruxiy faoliyati 
uchun zarurdir . SHuning uchun I.M.Sechenov « Bosh miya reflekslari » asarida « Psixik akt 
ongda tashqi hissiy qo'zg'alishdan tashqari xosil bo'la olmaydi » deb yozgan edi . I.P.Pavlov 

---

retseptorlarni - analizatorning periferik bo'g'ini , afferent neyronlar o'tkazuvchi yo'llar 
bo'limini tashkil etsa , katta yarim sharlar po'stlog'i analizatorlarning markaziy oxirlari deb 
hisoblanadi . 
Retseptorlarning sinflanishi . Amaliyotda retseptorlarning psixofiziologik sinflanishi muhim 
ahamiyatga ega bo'lib , 
ta'sirotlarga nisbatan sezish xarakteriga ko'ra : 
insonlarda ko'ruv 
eshituv , hid biluv , ta'm biluv retseptorlari , termo proprio vestibuloretseptorlar va og'riq 
retseptorlari tafovut etiladi .. 
Retseptorlar ichki va tashqi retseptorlar deb ataluvchi ikkita katta guruhga ham bo'linadi 
. 
Ichki retseptorlar ( interoretseptorlar ) va tashqi ( ekstraretseptorlar ) .Interaretseptorlarga 
vestibulo - va proprioretseptorlar ( tayanch harakat apparatini retseptorlari ) hamma 
vistseroretseptorlar organlar holatidan signal beruvchi ) retseptorlar kiradi . 
Ekstraretseptorlarga esa eshituv , ko'ruv , hid biluv , ta'm biluv retseptorlari kiradi .
Retseptorlarning tashqi muhit bilan aloqasining xarakteriga ko'ra
distant , ta'sirlovchi 
manbadan axborotni ma'lum masofadan qabul qilinadi . ( Ko'ruv , eshituv va hid biluv ) va 
kontakt , retseptorlar ta'sirlovchini bevosita ta'sirida qo'zg'aladi ( tabm biluv , taktil ) 
Ta'sirlovchilarning tabiatiga ko'ra 
: retseptorlar : fotoretseptorlar , mexanoretseptorlar va 
boshqalarga bo'linadi .
Barcha retseptorlar birlamchi - sezuvchi va ikkilamchi - sezuvchi 
retseptorlarga bo'linadi . 
Birlamchi sezuvchi retseptorlarga hid biluv , taktil va 
proprioretseptorlar kiradi . Ularning o'ziga xos tomoni shundan iboratki , ta'sirlovchi energiya 
nerv impulsga sensor tizimning birinchi neyronida ( ichki yuzaga chiqadi . Ikkilamchi sezuvchi 
retseptorlarga ta'm biluv , kuruv , eshituv , vestibulyar apparat kiradi . Ularda ta'sirlovchi 
bilan birinchi neyron o'rtasida maxsus retseptor hujayrasi boʻlib , impulslar generatsiya 
qilmaydi . SHunday qilib , birinchi neyron bevosita qo'zg'almasdan balki retseptor hujayrasi 
orqali qo'zg'aladi .