«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

47.Nerv hujayralarida impulslarning hosil bo'lishi va ótkazish 
mexanizmi? 
Neyronlar funksional jihatdan 3 turga bo'linadi: afferent, interneyron (oraliq) va efferent. 
Birinchisi markaziy nerv tizimining yuqori tizimlariga axborotni o'tkazib tursa, ikkinchisi 
markaziy nerv tizimida neyronlar orasidagi o'zaro munosabatni ta’minlaydi, uchinchisi esa 
markaziy nerv tizimi (MNT)ning quyi tizimlariga, MNTdan tashqarida joylashgan nerv 
tugunlarga va ishchi a’zolarga axborotlani yetkazib turadi. Afferent neyronlar funksiyasi 
retseptorlar funksiyasi bilan o'zaro bog'langanbo'ladi.Ta’sirlani qabul qiladigan nerv oxirlari 

---

yoki tashqi muhitdagi muayyan o'zgarishlarga reaksiya ko'rsatadigan ixtisoslashgan 
tuzilmalari retseptorlar hisoblanadi.Yuzaga chiqqan retseptor potensiali generator potensiali 
hosil bo'ladigan joyakson bo‘rtig‘iga elektrotonik tarqaladi.Generator potensialni akson 
bo‘rtig‘ida hosil b o ‘lish ig a sabab, n eyron n in g shu qism i boshqa qism 
laridanqo‘zg‘aluvchanliginingyuqoriligi va qo‘zg‘a!ish bo‘sag‘asi pastligidadir. Generator 
potensiallarni hosil bolishi nerv impulsini hosil qiladi.Nerv tolalarini qo‘zg‘alishlar o ‘tkazish 
tezligi va ulaming diametriga qarab sinfladilar. Aralash nervning tolalarida qo‘zg‘alishlar 
turlicha tezlikda o ‘tkazishini hujayra tashqarisiga elektrod qo‘yib tekshirish mumkin. 
Tolalardagi potensiallar turlicha tezlikda o ‘tganligi sababli, potensiallar alohida-alohida yozib 
olinadi.Im pulsning o ‘tish te z lig i bilan nerv to la sin in g diam etri o‘rtasida taxm inan 
proporsional b o g ‘lanish b o rlig i, y a ’ni nerv tolalari qancha y o ‘g ‘on o‘lsa , q o ‘z g ‘a lish 
n i o ‘sh an ch a tezro q o ‘tk a z ish i b a ta fsil tekshirishda aniqlandi. N erv tolalarida 
qoMIanishlarni o ‘tkazish tezligiga qarab 3 turga: А, В, C. A k o ‘rinishidagi tolalar o ‘z 
navbatida 4 guruhga:A a, Ap, Ay, A6 bo'linadi. A ko‘rinishidagi tolalar m ielin pardasi bilan 
o‘ralgan. Bunday tolalar q o ‘z g ‘alishni orqa m iyaning harakatlantiruvchi nerv 
markazlaridan skeletmuskullariga (harakatlantiruvchi tolalar) va muskul retseptorlaridan 
tegishli nerv markazlariga o ‘tkazadi. В k o‘rinishidagi tolalarga m ielinli tolalar, avtonom nerv 
tizimining preganglionar tolalari kiradi. В k o ‘rinishidagi tolalarda harakat potensialining
uzunligi A tipdagi to la la r harakat potensialining uzunligidan taxminan 2 baravar uzun. С 
ko‘rinishidagi tolalarga juda ingichka m ielinsiz nerv tolalari kiradi. С ko‘rinishidagi tolalaming 
ko‘pchiligi simpatik nerv tizimining postganglionar tolalariga kiradi. Og‘riq retseptorlaridan, 
shuningdek, sovuq, issiq, bosimni sezuvchba’zi retseptorlardan qo‘zg‘alishlami o'tkazishda 
qatnashuvchi nerv tolalari ham С tipdagi tolalarga kiradi.48 savolga javob