«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

42. Синапслар ва уларнинг тузилиши. 
Sinaps – bir neyronni ikkinchi neyron bilan, neyronni muskul tolasi yoki bez hujayrasi 
bilan bog‘lovchi tuzilma. Ularni quyidagi tamoyillar asosida tasniflash mumkin. 
1. Sinaps qurilishida ishtirok etuvchi hujayralarga qarab, nerv-muskul va neyro-
neyronal sinapslar tafovut qilinadi. Neyronlarning sinapslar joylashgan qismiga qarab 
aksosomatik, akso-dendritik, akso-aksonal sinapslarni ajratish mumkin.
2. Sinapslar faollashganda rivojlanadigan jarayonni ko‘zda tutib qo‘zg‘atuvchi va 
tormozlovchi sinapslar tafovut qilinadi. 
3. Qo‘zg‘alishning o‘tish uslubiga ko‘ra kimyoviy, elektr va aralash sinapslar 
farqlanadi. Aksonlarning oxirgi tarmoqchalari biroz kengayib tugayda. Bu sinapsdan 
oldingi (presinsptik) kengayish sinapsning birinchi galda zarur bo`lgan tarkibiy qismi 
(15-rasm). Boshqa bir neyron, muskul tolasi yoki sekretor hujayra membranasining 
presinaptik kengayish ro‘parasidagi qismi postsinaptik (sinapsdan keyingi) 
membrana, deb ataladi. Bu har bir sinapsning ikkinchi zaruriy qismi. Presinaptik va 
postsinaptik membranalar bir biriga tegib turmaydi, ular o‘rtasida sinapsning 
uchinchi zaruriy qismi – sinnaps yirig‘i bor.
43.Синапсларнинг турлари ва ишлаш механизми.
KIMYOVIY SINAPSLAR Kimyoviy sinapslar yirig‘i ancha keng (10-40 nm) va yuqori 
elektr qarshilikka ega bo`lgani uchun elektr impulslar o‘tishiga to‘sqinlik qiladi. 
Impulslar bu to‘siqdan maxsus kimyoviy vositachi – mediator yordamida o‘tishi 
mumkin. Oldindan sintezlanib qo‘yilgan mediator aksonning presinaptik oxiridagi 
sinaptik pufakchalarda saqlanadi. Har bir pufakchada 20 mingga yaqin mediator 
molekulasi bor. Bu miqdor mediatorning bir kvantini tashkil qiladi. Nerv impulsini 
aksonning sinaps oldi oxirlariga yetib kelishi, pufakchalar yorilib, mediatorni sinaps 
yirig‘oga ajralishiga sabab bo`ladi. Sinapslar qo‘zg‘alishni o‘zidan o‘tkazishi uchun 
zarur bo`lgan meditorga qarab xolinergik, adrenergik, GAMK-ergik, serotoninergik va 
boshqalarga bo`linadi. Bir neyron odatda bitta mediatorni sintezlaydi. Ammo bu 
qoidadan mustasnolari ham bor. Ikkita mediator moddani (atsetilxolin+ATF yoki 
atsetilxolin+peptid) sintezlab, undan foydalanishi mumkin sinapslar ham mavjud.. 

---