Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
174 
Biroq namoyish eksperimenti qanchalik mazmunga boy, ishonarli va yuksak mahoratga ega 
bo‘lmasin talaba – o‘quvchi aksariyat holda ma’ruza davomida faqat tinglovchi – kuzatuvchi ro‘lida 
qolaveradi. Fanni esa tanishish va ko‘pi bilan anglash – tushunish darajasida o‘zlashtiradi. Fiziklar 
tomonidan yaratilgan turli fizik usullar va asboblar (elektron va proton mikroskoplar, rengenostruktura 
analiz, elektronografiya va boshqalar) biologlarga xujayra ichi strukturasini, alohida oqsil 
molekulalarini o‘rnatishga imkon beradi.
Oliy o‘quv yurtlardagi o‘qituvchi kadrlar ishining samaradorligi, o‘quv yurtlari moddiy texnik 
bazasining ahvoliga va o‘qituvchilarning o‘quv ish hajmiga bevosita bog‘liq bo‘ladi. Yangi axborot 
texnologiyalarini jadal rivojlanishi bilan bugungi kunda tez o‘zgaruvchan dunyoda malakali 
umumtexnika yo‘nalishidagi yosh mutaxassislarning professional mahoratiga talablarni yuqori 
qo‘ymoqda. Axborot texnologiyalarining global rivojlanishi, ilm-fan va texnikaning uzluksiz 
taraqqiyoti yosh mutaxassislarning zamonaviy dunyoqarashga ega bo‘lishini talab etadi. Shu sababli 
talabalarning kasbiy bilim sifatini oshirish, ta’lim berish va o‘quv jarayonining barcha ishtirokchilari 
yangicha zamonaviy yondashuv bilan aloqalarni rivojlantirishlari lozim. Bu hamkorlik ishlari 
natijasida kasbiy ta’limning samarali texnologiyasi va o‘quv jarayonida ularni amalga oshirish uchun 
shart-sharoitlar yaratiladi.
Hodisa va jarayonlarni sinchiklab o‘rganish asosida fizika qonunlari vujudga kelgan. Fizikaviy 
tadqiqot usullari tabiiy fanlar va umumtexnika fanlari (elektron nazariyasi asoslari, elektrotexnika, 
nazariy mexanika, materiallar qarshiligi va boshqalar) uchun umumiy hisoblanadi. Tabiatdagi barcha 
jarayonlarni va materiyaning harakat shakllarini o‘zida aks etgan fundamental qonunlarni o‘rganishda 
(masalan: impul’s momentini saqlash qonuni, mexanik jarayonlarda energiyaning saqlanish qonuni va 
boshqalar) va falsafiy kategoriyalar bo‘lgan, masalan, fazo va vaqt, chekli va cheksizlik, sabab va 
oqibat masalalarini o‘rganishda fizika va falsafa fani o‘rtasida umumiy aloqadorlik borligi bizga 
ma’lum. Ya’ni fizikaviy izlanishlar va tadqiqotlarning olib borilishi hamda rivojlanishi natijasida 
dolzarb ilm-fan muammolari echilib borilishi bilan bir qatorda falsafiy qarash va kategoriyalar 
rivojlanadi hamda ularni mohiyatini ochib berish uchun yordam beradi.
"Umumiy fizika" kursi asosiy o‘quv dasturga muvofiq ishlab chiqilgan va uning asosiy maqsadi 
universitet talabalariga bu kursning muhimligini tushintirish bilan bir qatorda uning fundamental 
bo‘limlari hamda fizikaviy (tadqiqot) izlanish usullarini chuqur o‘rgatish lozim. Fanning amaliy 
ahamiyatini unutmagan holda, asosiy maqsadlardan biri talabalarda ilmiy izlanishlar va fizikaviy 
tajribalar olib borish ko‘nikmalarini takomillashtirish va shakllantirishdan iborat. Bunda talaba 
jarayonni ko‘rib, ishtirok etib o‘z mutaxassisligini fizik mazmuni haqida tushunchaga ega bo‘ladi.
Shunday qilib, texnika oliy ta’lim muassasalarida asosiy ta’lim birinchi bosqichida fundamental 
nazariy tushunchalar va qonunlarni o‘rganishda yaratiladi. Bu bilimlarni egallash bilan, fizikaviy 
qonun va nazariyalardan foydalanish qobiliyati vujudga keltiradi. Bu bosqichdagi fizika ta’limi 
standart ko‘rinishdagi masalalarni echish ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan, laboratoriya 
ishlarini va topshiriqlarini bajarishda nazariy bilim, ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Laboratoriya ishlari 
va amaliy mashg‘ulotlar talabalarning muhandislik fikrlash qobilyatini shakllantirishda juda katta 
yordam beradi.
Talabalar fizikani o‘rganishda hodisa va jarayonlarning borishini oldindan ko‘ra biladi, fizikaviy 
nazariyalar asosida yangi jihatlarini, sifatlarni oldindan bilish qobiliyati, shu asnoda istiqbolli 
yo‘nalishlarini oldindan topish ko‘nikmasi rivojlanadi. Bu esa barcha umumtexnika yo‘nalishdagi 
muhandislar uchun muhim bo‘lgan sifat hisoblanadi. Shuning uchun, ta’limning birinchi bosqichida 
o‘qituvchining asosiy maqsadi umumiy fizika kursining amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlarini 
o‘qitish samaradorligini oshirishdan iborat.
Fizika fanini o‘qitish usullari bo‘yicha tadqiqotlarda quyidagi tomonlarga e’tibor berish lozim: 
fizikaning alohida bo‘limlari o‘rtasida aloqadorlikni ko‘rsatib berish va fizik qonunlarni texnikada 
foydalanadigan misollar etarli darajada emas. Mavjud misollar ham zamonaviy texnikalar darajasini 
aks ettirmaydi. Bu kamchiliklarni bartaraf etish jarayonida, oliy o‘quv yurtlarida fizikani o‘qitishda 
yangicha zamonaviy yondashuvlarni talab etadi. Kelajakda fizikaning mavjud kurslarini 

---