Физика ва электроника асослари

9.4. Maydon tranzistori

Maydon tranzistorining ishlashi bir xil ishorali zaryad tashuvchilarga asoslangan. Maydon tranzistori deb atalishiga asosiy sabab, uning bipolyar tranzistoriga o‘xshab tok bilan emas, balki elektr maydonida boshqarilishidir. Maydon tranzistorlarining har xil turlari mavjud.

p–n o‘tishli maydon tranzistorlari

24a-rasmda p–n o‘tishli maydon tranzistorining ishlashi ko‘rsatilgan.

10 20 30 40
E_z E_l U_S
a) b)
24-rasm. p–n o‘tishli maydon tranzistorini ishlash prinsipi (a), kuchlanish hamda tokining chiqish xarakteristikasi (b).
Maydon tranzistorining tuzilishi: to‘g‘ri burchakli n-tipidagi yarim o‘tkazgich plastinadan (2), uning chekkalarida juda kichik qarshilikka ega bo‘lgan kontaktlardan (1 va 4) iborat. Uning ikkala keng tarafidagi plastinalar (3) p o‘tkazuvchanlik qalinligini tashkil qilib, bu qalinlik material bilan umumiy elektrodni hosil qiladi va zatvor (Z) deb yuritiladi. Birinchi va to‘rtinchi kontaktlar (1 va 4) ta’minlovchi E₁ manbasiga ulangan va alohida kontaktlarni tashkil qiladi. Asosiy eletronlar harakatlanadigan kontaktni istok (I), ikkinchi kontaktni esa – stok (S) deb yuritiladi. Shuningdek n-tipli maydon tranzistorining stoki istokka nisbatan musbat ishoraga ega va p–n o‘tishiga manfiy kuchlanish beriladi.
Maydon tranzistorini (24a-rasm) bipolyar tranzistor bilan solishtirganda ularning oyoqchalari (stok, zatvor va istok) bipolyar tranzistorining kollektor, baza va emitter oyoqchalariga o‘xshashdir.
Kalit K₁ uzilganda E₁ manbasi tashkil etgan elektr maydon ta’sirida yarim o‘tkazgichning n-tipidagi elektronlari istokdan stok tomon harakatlanadi va stok I_S tokini hosil qiladi. Stok bilan istok oralig‘ida nagruzka qarshiligi R_N ulanganligi uchun stok toki I_S chiqish hisoblanadi. Tok I_S bilan kuchlanish U_S o‘rtasidagi bog‘lanish, zatvor zanjiridagi kuchlanish U₃=0 bo‘lganida, 24b-rasmda keltirilgan ko‘rinishda bo‘ladi.
Boshlanishida I_S=f (U_S) chiziqli bo‘lib, keyinchalik bu chiziqli bog‘lanish 0 nuqtada buziladi.

25-rasm. Maydon tranzistorini p-n o‘tishli umumiy istok bilan ulanishi.