21.1-rasm. Osmonda a) bir-biriga yaqin joylashgan yorug‘ yulduzlarni b) xayolan to'g‘ri chiziqiar bilan tutashtirih malum shakllar bilan nomlanishi.
Yulduz turkumlarining joylashuvi. uning chegaralari tushunti- rilganda «SkyMapPro_7» dasturi orqali yulduz turkumiari xaritasi namoyish etilib, ushbu xaritadan bir qancha yulduz turkumlariga kiruvchi eng yorug1 yulduzlarni joylashuvini uning chegaralarini ko‘rsatish va tahlil etish mumkin.
Shu tariqa mavzu bayon etilib, tahlillar beriladi. O‘quvchilarga topshiriqlar quyidagi ko‘rinishda berilishi mumkin: ekranda yulduz turkumiari ro‘yxati jadval ko‘rinishida yozib olish talab etiladi (21.2-rasm).
O‘quvchilarm darsga yanada qiziqtirish va jalb qilish maqsadida yulduz turkumlarining nomlarini kelib chiqish tarixidan, qadimiy afsona va rivoyatlaraan keng foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Bunday hikoyalardan birini misol tariqasida keltiramiz: Andromeda va Pegas turkumidagi yulduziaming joylashishidagi ajoyiblik, yorug’ yulduzlar Pegasning - a si (Marxac), Pegasning - |3 si (Shat) va Pegasning - у si, shuningdek, Andromedaning - a si (Al’ferats)dan iborat. Pegasning katta kvadrati bilan bog‘iiq. Bu ikki yulduz turkumini birlashtirsak xuddu Katta Ayiqni eslatadi. Andromedaning - p si (Merak) va - у si (Al’mak) cho‘michning «qo‘li» kabi taassurot qoId u adi.1-jadval. YUNON ALIFBOSI
Kichik yozma harflari yulduzlarni belgilanishida qo‘llanilinadi (Bayer bo‘yicha belgilash)
A
a
alfa
N
n
nyu
В
b
beta
X
X
ksi
G
g
gamma
0
о
omikron
D
d
delta
P
p
Pi
E
e
epsilon
R
r
ro
7
/
dzeta
S
s
sigma
II
li
Ct II
T
t
tay
< ।
•1
trln
и
u
ipsilon
1
1
loin
1
.1
fi
К
к
к II p| >11
c
c
xi
1
1
lyniiibda
Y
У
psi
M
m
myu
w
w
omega
31 2 nivnt Namoyixh etixh uchun yunon alifbosidan lavha.
4 «». .
21.3-rasm. «SkyMap Pro 7» dasturida yulduz turkumlarining xaritasLAndromeda yulduz turkumi nomining kelib chiqishiga oid rivoyatlar:
Q 21.4-rasm. Rubens.
Andromeda va Persey. adimgi yunon afsonasiga ko‘- ra, Sefey va Kassiopeyaning qizi maftunkor Andromeda parizodi, den- giz hukmdorining jahlini chiqargan o‘z onasining gunohini yuvish uchun toshga kishanlab qo‘yilgan edi. Kassiopeyya o‘zining go‘zalligidan mag‘rurlanib, men dunyoda hamma- dan go‘zalman, deb suv parilarining g‘azabini keltirgan edi. G'azablangan parilar bahaybat dengiz xudosi
Poseydondan Sefey Qirolligiga dengiz maxluqi Kitni yuborishni so‘raydi. Kit suvdan chiqib Effiopiya yerlarini vayron qildi.
Ko‘l maxluqiga go'zal Andromedani berilsa, Poseydon qarg‘ishini to‘xtashi haqida Orakul maslahat beradi. Shundan so‘ng, Andromedani tog‘ ostiga kishanlab qo‘yishadi. Uni ko‘rgan Perseyga Andromeda yoqib qoladi va uni maxluqdan ozod qilib unga uylanadi.Osmonda Andromeda bilan yonma-yon, Persey, Sefey va Kassiopeyani ko‘rish mumkin.
Yulduz turkumlarining nomlari va ko‘rinma yulduz kattaliklari haqida gap borganda, ekranda 1-6 ko‘rinma yulduz kattaliklariga mansub bo'lgan yaqin yulduzlaming ro‘yxatini keltirish va tushunchalar berish ham tavsiya etiladi.
Keyingi sahifalarda muhim obyektlarga izoh beriladi. Shu yerda yulduzlar bir-biridan rangi bilan farq qilishiga e’tibor qaratiladi. Astronomik birliklar va kattaliklar tushuntirilganda ekranda astronomiyada qo‘llaniladigan kattaliklar ro‘yxati berilib, ulami o‘quvchilardan o‘z daftarlariga ko‘chirib olishlari talab etiladi.
O‘tilgan mavzuni mustahkamlash bosqichida o‘qituvchi tomo- nidan yangi mavzuni mustahkamlash uchun savollar beriladi. Bunda innovatsion pedagogik texnologiyalardan foydalanish yaxshi samara beradi. O‘qituvchi munozarali savol-javobni tinglab, o‘quvchilami baholaydi. Ushbu metodlami axborot texnologiyalari vositasida amalga oshirish mumkin. Bunda, o‘tilgan mavzu yuzasidan ekranda yulduz turkumlarining tasvirlarini namoyish etuvchi slaydlar ko‘r-
satiladi va o‘quvchilardan ushbu yulduz turkumlarining nomlari so‘raladi.
Rndinn Quyosh mnssnsi M Quyosh rndlusi R Yonig'lik tc/.ligi (c) Топгш (t)
57°.29578
1.9891 x 1030 kilogramm
6.960x10b kilometr
299792.458 kilometr sekund
1000 kilogramm'
* Ushbu belgilar bilan ko‘rsatilgan qiymatlar aniq.
21.5-rasm. Astronomik kattaliklar jadvali. («Astronomiya» elektron darslikdan).
Dars yakunida o‘quvchilar javoblari baholanadi.
Uyga vazifa tariqasida «SkyMapPro_7» dasturidan foydalangan ho Ida 10 tadan yulduz turkumlarining fasllar davomida ko‘rinish vaqtlarini aniqlash va jadvallar to‘ldirish uchun topshiriqlar berish mumkin. Topshiriq tariqasida yulduzlar osmonining surilma xaritasini qo‘lda yasash ham mumkin. Surilma xaritadan yoki dasturiy mahsulotlardan foydalangan holda quyidagi jadvalni to‘ldirish so‘raladi:Hisobot uchun topshiriqlar jadvali
