Fizika va astronomiya

Nazorat savollari:

I O'qiluvihi inii'ru/n yoki amaliy mashg‘ulotga tayyorlanishda nliiinlaiga c'llhoi bctishi zarur?

? I )ai tiling o'quv matei ialini ilmiy tahlilini qanday tushunasiz?

I < I'qnv niatri Ialini diduktik yoki metodik tahlili deganda nlinaiil liishunish kcrak?

<1. I’rcdmel bo'yieha o'quv-mctodik majmua nimani ifodalaydi?

S, I i/ikndan davlat ta’lim standard, o‘quv dasturi va rejasi iiimn?

Fizik eksperiment

ll/iknnl o'qib • o'rganishda bilim bulog‘i va tadqiqot metodi «llnlhla rkuprrlincnl xizmat qiladi. O‘quv eksperimenti - dars pnylhla ll/lk hodiuilnrni yuz berish mexanizmini, qonuniyatlarini va Iurii bog'Ianishlarini ninxsus asboblar yordamida ko‘rsatishdan ibonil. Shimhig uehiin. o'quv eksperimenti har doim bilim bulog‘ini, o'qitish vositnlarini va tadqiqot inetodining vazifasini bajaradi. Oliy o‘quv yurtining sharoitiga mos ravishda, fizik eksperimentlar quyidagi turlarga bo‘linadi:

1. 
   Namoyishli tajribalar.
   
2. 
   Frontal laboratoriya ishlar.
   
3. 
   Fizik praktikum.
   
4. 
   Auditoriyadan tashqari kuzatishlar va tajribalar.
   

Bulaming har biri bilan batafsil tanishib o'taylik.

1. Namoyishli tajriba - fizik hodisalar va ular orasidagi bog‘lanishlami o‘qituvchi tomonidan tajribada ko‘rsatilishidir. U bir vaqtda auditoriyadagi barcha o‘quvchilaming ko‘rishiga mo‘ljallangan, ya’ni hodisani barcha o‘quvchilar bir vaqtda kuzatishadi.

Namoyishli tajribalar fizik hisoblashlami amalga oshirishga va fizik tushunchalami shakllantirishga sharoit yaratadi. O‘qituv- chining tushuntirishini oydinlashtirib va asoslab, hodisaning turli belgilarini ko‘rgazmali va ishonchli bayon qilishga yordam beradi.

Fizika o‘qitishda namoyishli tajribalar va ko‘rgazmalilik nima uchun kerak? - degan savolni tug‘ilishi tabiiy. Ma’lumki, bilish jarayoni har doim jonli mushohadadan, ya’ni ko‘rishdan, eshitishdan, sezishdan, hidini yoki ta’mini bilishdan iboratdir. Demak, fizika o‘qitishdagi ko‘rgazmalilik va namoyishli tajribalar o‘quvchilarda jonli mushohadani hosil qilish vositasidir. So‘z bilan aytib bera olmaganini, qog‘ozga chizib ko‘rsatsa bo‘ladi, ammo hodisaning borish mexanizmining barchasini rasmini chizish mumkin emas. Shuning uchun namoyishli tajribalar ko‘rsatiladi. Tajribada ko‘rsatish mumkin boMmaganlari kinofilm, multfilm va kompyuter animatsiyalar orqali yetkaziladi. Ayrim hodisalaming borish mexanizmini ko‘rsatish uchun hozirgi vaqtda kompyuter texnologiya keng qo‘llanilmoqda. Natijada sezib va ko‘rib qabul qilinganlar tafakkur orqali tahlil qilinadi hamda fikrlash orqali amalga oshadi. Fikrlash asosida hodisaning maz- muni o‘zlashtiriladi va natijada o'quvchi ma’lum bilimga ega bo‘ladi. Bilimlami amalda qo‘llashga o‘rgangandagina, u, inson uchun haqiqiy bilim bo‘lib hisoblanadi.

Namoyishli tajribaning metodikasi - tajriba o‘tkazishga oz vaqt sarflab, o‘quvchilarga maksimal ta’sir qilishni aniqlaydi hamda quyidagi savollarga javob beradi: Berilgan tajribani qanday kt tniii kcllikda o‘tkazish kerak? Tajriba o‘tkazish jarayonida o'qnvchilariiing diqqatini nimaga qaratish kerak? Tajribaning har bir qisinini qanday tempda bajarish kerak? Tajribani necha marta lukiorlash talab qilinadi? va boshqalar.

Nnmoyishli tajribaning texnologiyasi deb - tajribaning samara- duiligini la’minlovchi vositalar va usullaming to'plamiga aytiladi. I it|ribu samarali bo‘lishi uchun quyidagi shartlar bajarilishi zarur:

1. 
   Tajribaning mazmunliligi. U qurollami to‘g‘ri tanlash va hodisaning mazmunini to‘Ia o‘rganishga yaratilgan shartlar bilan aniqlanadi.
   
2. 
   Nainoyish xulosasining haqqoniyligi. U namoyishning xulosasaini hech qanday shubhaga olib kelmaslik sharti bilan bclgilanadi.
   
3. 
   Namoyishning yaqqolligi. Bu talab, auditoriyadagi barcha o'quvchilar, asboblamigina emas, balki ulaming barcha detallarini ham ochiq ko‘rishga yaratilgan shart orqali aniqlanadi.
   
4. 
   Dcmonstratsiyaning ko‘rgazmaliligi. Bu talab, ko'rsatila- yotgan hodisa yaqqol, aniq, qulay va tushunarli bo‘lishi bilan imlqlitmuli
   

S Nnmoyish xulosasining ishonchliligi. Tajriba hech qachon niilo'g'il I Ik i Inshgn olib kclmnsligi, boshqacha aytganda, uning borlvhhlngI hni hh lingmcnl va xtilosa har doim ishonchli bo‘lishi к rink

с». Nnmoyishli tajriba qisqa vaqtda o‘tkazilishi kerak. Buning uihnn. o’qituvchi tomonidan tajribani bajarishning muqobil vaiinnti o'ylab topiladi va u bir necha marta takroriy o‘tkazish orqali nmiilga oshiriladi.

7. 
   Numoyishni bajarishning ishonchliligi. Asboblaming ko‘rsa- lisliini aniqligi, qurilmaning har bir elementini mustahkamligi orqali nnlqlitnndi.
   

X, Nnmoyishning cstctik bo'lishi. Tajribani bajarishning ko‘r- kumllgl, HNbohlarnlng va material laming tashqi ko‘rinishini qiziqarli oknnllgl bilan bclgilanadi.

Namoyishni o'lkazish vaqtida texnika xavfsizligiga rioya qllish.

II. Frontal laboratoriya ishlar

Laboratoriya ishlarini bajarish quyidagi masalalami yechishga yordam beradi: bilimlami amalda qo‘llashga o‘rgatadi; politexnik bilim berish vositasi qatori xizmat qiladi; hayotda va mehnatda kerak bo‘luvchi usullami va ko‘nikmalarni shakllantiradi; o‘quvchilaming kasbiy qobilyatini o‘stirishga yordam beradi; o‘quvchilaming mustaqilligini rivojlantiradi va boshqalar.

Laboratoriya ishlarini belgilari bo‘yicha quyidagi turlarga ajratish mumkin:

l.Mazmuni bo‘yicha.

2.Bajarish va xulosasidan foydalanish metodlari bo‘yicha (kuzatish, tajriba sifati, o‘lchov ishlari, kattaliklaming miqdoriy bog‘lanishlarini tadqiq qilish).

3.O‘quvchining mustaqilligi bo‘yicha (tekshirishni, tadqiqotni va ijodkorlikni talab qiluvchi).

4.Didaktik maqsad bo‘yicha (yangi materialni o‘rganish, takror- lash, mustahkamlash, amaliy usullarni shakllantirish, ijodkorlikni rivojlantirish).

a.O‘qitish jarayonidagi o‘mi bo‘yicha (ko‘rgazmali, yakunlovchi va oldindan bajariladigan ishlar ).

5.Bajarilish o‘mi bo‘yicha (auditoriyada, laboratoriyada, uyda va ishlab chiqarish laboratoriyasida).

6.Tashkil qilish yo‘li bo‘yicha (frontal, fizpraktikum).

7.O‘tkazish vaqti bo‘yicha (qisqa muddatli frontal ishlar, bir soatli frontal ishlar, 2 soatli praktikum).

Ayrim hollarda laboratoriya ishlari quyidagicha sinflarga ajratiladi:

• 
  Fizik hodisalami kuzatish va o‘rganish.
  
• 
  O‘lchov asboblari bilan tanishish va fizik kattaliklami o‘lchash.
  
• 
  Fizik asboblar va texnik qurilmalami ishlash prinsipi bilan tanishish.
  
• 
  Miqdoriy qonuniyatlarni kuzatish va tekshirish.
  
• 
  Moddalaming fizik xossalarini va fizikaviy doimiylami aniqlash.
  

Frontal laboratoriya ishlarining soni, mavzulari o‘quv diislurida ko'rsatilgan. Oliy o‘quv yurtining laboratoriyasining shnroilidiin kelib chiqib, ulaming sonini o‘qituvchi o‘zi tanlab oladi.

I-tontiil laboratoriya ishlarini bajarish paytida o‘quvchilar 2-3 indan bn nccha guruhga bo‘linib, ulaming barchasi bir xil ishni lnqiu i-.liadi I lar bir guruhga bir xil asboblar va materiallar beriladi. I'.lining maqsadi, kerakli anjomlar, ishni bajarish tartibi va xulosa ihiqarish yo'li ishning bayonnomasida to‘liq berilgan, qo‘shimcha ma’lumotlami o‘qituvchi qo‘shimcha tarzda taklif etadi. Fizik asboblardan foydalanish bilan bir- qatorda, laboratoriya ishlarini kompyuterda bajarish ham taklif qilinadi.

I .aboratoriya ishga bag‘ishlangan darsning tarkibi quyidagicha: kirish qismidagi suhbat, o‘quvchilami eksperimentni bajarishi, olingan natijalami qayta ishlash va ishni yakunlash.

3. 
   Fizik praktikumlar
   

Fizik amaliyot - tajriba o‘tkazishning eng yuqori shakli hisoblanadi. IJ o'quvchilaming yuqori darajadagi mustaqilligi va kerakli a.sboblaming murakkabligi bilan ifodalanadi. Odatda praklikinn. kursning ma’hnn bo'limini yoki kursni o‘qib bo‘lgandan kcyln, o’tilgniiliirni lakrorlash, bilimlarni mustahkamlash va t liiiqnilnsliliiish inaqsadida bajariladi. liar bir kursga tegishli I»iakIikiiiiilai shu maq.sadda tanlab olinadi. Praktikumning hajmi hum o'quv dashirida ko'rsatilgan.

I izik praktikumga bir yoki ikki soatli ishlar qo‘yiladi. U Inboi'ntoriyaning inoddiy bazasiga bog‘liq. Praktikumga tegishli ku'i intniadn qny idagilar beriladi:

1. 
   miv.ulaiiing qisqacha nazariyasi va tadqiq qilinayotgan kiitlnIlkni iiniqlnshning birorta yo'li;
   

iisboblni li/inusi va ulaming ichidan o‘quvchilarga 1НМПй' him In mg ku'i siilinasi;

0 IMllli bajati'.h larlibi;

4. 
   o'lchnshning xulosasini chiqarish tartibi va xatolikni hixoblnxh yo'li;
   
5. 
   qo'shimchu savollar va vazifalar.
   

Ishni bajarish bo‘yicha o‘quvchining hisobotida quyidagilar bo‘lishi shart: tuzilma sxemasining rasmi; ishni bajarish yo‘Ii; kuzatish va o‘lchashning xulosasi; eksperimentdan olingan natijalardan foydalanish va uni yakunlash; xatoliklami hisoblash; qo‘shimcha savollaming javobi bo‘lishi kerak.

3. 
   Auditoriyadan tashqari kuzatishlar va tajribalar
   

Bu ishlar tabiatda, uyda, ishlab chiqarishda yoki ilmiy laboratoriyalarda, ishxonalarda o‘tkazilishi munikin. Ular o‘qituv- chining topshirig‘i bo‘yicha, uning ishtirokisiz bajariladi. Bunday ishlaming turlarini o‘qituvchi o‘ziga xos tarzda o‘quvchilaming qobiliyatiga, eksperiment o‘tkazishga bo‘lgan qiziqishiga yarasha tanlab oladi va ayrim o‘quvchilarga shaxsiy topshiriqlar berishi mumkin. Bunday ishlami bajarish o‘quvchilaming kuzata olish qobiliyatini, mustaqilligini va texnik madaniyatini o‘stirishga yordam beradi.

Oliy maktab amaliyotida fizikadan auditoriyadan tashqari ishlaming turli shakllari mavjud: fizik va fizika-texnik to‘garaklar, ilmiy tadqiqot institutlari laboratoriyalariga sayohat va ularda ishlash, turli kechalar va konferensiyalar, o‘quvchilaming ma’ruzalari va referatlari, pedagogik amaliyot davrida fizika va texnika bo‘yicha ko‘rgazmalar uyushtirish hamda devoriy gazetalar, byulleten va jumallar chiqarish, ilmiy ommabob va fizikaning yutuqlariga bag‘ishlangan kinofilmlar ko‘rsatish, fizika haftaliklari hamda dekadalar o‘tkazish va boshqalar.

Fizikadan o‘tkaziluvchi auditoriyadan tashqari ishlami mazmuniga ko‘ra ikki guruhga bo‘lish mumkin:

1. 
   O‘quv materialiga bevosita bog‘liq bo‘lgan auditoriyadan tashqari ishlar. Ular darsning mazmuni bilan mustahkam bog‘lan- gan bo‘lib, o‘quvchilami muhim bo‘lgan dastur materiallarini o‘zlashtirib olishiga hamda mustahkam bilim va ko‘nikmalami egallashiga xizmat qiladi.
   

Dars bilan bog‘liq, ammo o‘quvchilaming fizika va texnika to‘g‘risidagi bilimlarini, malaka va ko‘nikmalarini chuqurlashtirish maqsadida dasturdan tashqari bajariluvchi ishlar. Bunday ishlaming asosiy maqsadi - o‘quvchilaming fikrlashini yanada kengaytirish, Iizikji tcxnik bilimlarga bo‘lgan qiziqishini oshirish va ulaming 11