Fizika va astronomiya

Nazorat savollari:

1. 
   Muammoli o'qilishni tushuntiring.
   
2. 
   Muammoli va/.iyat qanday yuzagakeltiriladi?
   
3. 
   Fizikani muammoli o‘qitish nima uchun kerak?
   
4. 
   Muammoli o'qitishni ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlami o‘tkazishdagi ahamiyati qanday?
   
5. 
   Fizika o'qitishda o'quv materiali mazmuniga ko‘ra necha turga bo'linadi?
   
6. 
   Muammoli darsni tashkil qilish bosqichlari qanday?
   

10-§. Fizika o‘qitishning vositalari

Vosita dcganda qandaydir bir harakatni yuzaga keltirish uchun kcnik bo'huligan jism yoki ulaming to'plami tushuniladi.

O'qilhhning maqsndiga yctish uchun, o'qituvchi bilan o'quv- chllnrnlng bii galikdagi harakatim ishga oslurishda qo'llaniluvchi nsboblai va luzilmtiltii. nyrim ma'lumot bcruvchi materiallar o‘qitish voultahui dcyilndi. Umuman, o'qitish vositalariga o'quv yurtining bltund hamda uiulagi jihozlar, xonalar, o‘quv hujjatlari, o‘quv qurollaii, Iurii npparaturalar, kompyuterlar, Internet va boshq. kirndi.

Fizika o'qitishiimg vositalariga quyidagilar kiradi:

1. 
   O’qituvchining so'zi va turli ish harakatlari.
   
2. 
   Fizika bo'yiclni o'quv adabiyotlari va boshqa qo‘llanmalar.
   
3. 
   I'nbinlning mavjud obycktlari (Quyosh, Yer, Oy, yulduzlar, miucrullar. mashinaning turli qismlari, havo, suv, qattiq jismlar, narsalar, hodisulur va boshqalar).
   
4. 
   Barakat qiluvchi modeliar (mashinalar, mexanizmlar, apparatlaming model lari).
   
5. 
   Texnik qurilmalarning maketlari.
   
6. 
   O‘quv eksperimentini bajarishga kerakli fizik qurollar.
   
7. 
   Grafik vositalar (rasm, sxema, chizma va boshq.).
   
8. 
   Texnik vositalar (diapozitiv, diafilm, kinofilm, kompyuter).
   

0‘qitish vositalari quyidagi didaktik funksiyalami bajaradi:

• 
  o‘qib o‘rganiladigan predmetlarni va hodisalami o‘quv- chilarga tushuntirish;
  
• 
  fizik hodisalami o‘qib-o‘rganish imkoniyatlarini oshirish;
  
• 
  fizik asboblar va qurilmalaming ishlash prinsipi asosida, hodisalami yuz berish mexanizmini yaqqol ko‘rsatish;
  
• 
  turli fizik hodisalami, qonuniyatlami, bog‘lanishlami sabab- oqibat bog‘liqlikda ekanligini tajribada isbotlash;
  
• 
  ko‘rgazmali namunalami yaratish bilan, o‘quvchilaming fikrlashini yanada o‘stirish;
  
• 
  o‘qitishning turli bosqichlarida olingan nazariy bilimlami, amaliy va bilish maqsadidagi masalalami hal qilishda qoMlash;
  
• 
  o‘qitish vositalari, o‘quvchilaming o‘quv faoliyatini oshirishda o‘ziga xos ahamiyatga ega.
  

Jumladan:

• 
  o'quvchilaming bilishga qiziqishlarini inaksimal rivojlanti- rishga va bilim olishga bo‘lgan talabini qondirishga yordam beradi;
  
• 
  o‘quv jarayonining ko‘rgazmaliligini oshirib, natijada o‘quv material o‘quvchilarga tushunarli darajada yetkaziladi;
  
• 
  o'quvchilaming mehnat unumdorligini o'stirib, natijada o‘quv materialini o‘zlashtirish darajasini oshiradi;
  
• 
  dars paytida o‘quvchilaming mustaqil ishlash mazmuni chuqurlashib, hajmi ortadi.
  

O‘qitish vositalari, o‘qituvchining ish faoliyatini ham samaradorligini oshirishga imkon beradi. O‘qitish vositalaridan o‘z vaqtida o‘z o‘rnida foydalanish, o'qituvchining ishini anchagina yengillashtiradi.

O‘quv adabiyotlari bilan ishlash

O‘qitish jarayonida, o‘qitish vositasi qatori, o‘quv adabiyoti katta ahamiyatga egadir. Shuning uchun, fizika o‘qituvchisining asosiy vazifalaridan biri, o‘quvchilami o‘quv adabiyotlar bilan ishlashga o‘rgatishdir.

Mu hunk i. o'quvchilar maktabda o‘qish davrida darsliklar bilan ihlilii Ji In Гун ha quyidagi malakalarga ega bo‘lishgan:

I Kilobdngi o'quv material! matnining asoslarini yoki hodisa- bunlng iimlihn belgilarini, qonunlaming mohiyatini va boshqalami •»•!»« bllhli

J I oimuhihirriing matematik keltirib chiqarishni mustaqil lm|mn olhh.

I Rm.inlar, grafiklar va jadvallar bilan ishlashga organish.

4 (>'qiganlarining rejasini va qisqacha konspektini yoza bilish.

t < i'qiganlarining mazmunini o‘z so‘zi bilan aytib berish.

h I taislikdagi materiallami boshqa adabiyotlardan olingan mu limiothii bihm lo'ldirish.

/ < > qnv kiiobining inazmuni, predmetli va nomli ko‘rsat- gh hIni hihui i-.hlny olish.

И КiiiuliMrnndagi katalogiar bilan ishlash va kerakli masalalar Ini' yh Im bibliiigialiya (uz.ishni bilish.

i rqiivi liilnrni o'quv кiloblari bilan ishlashga 0‘rgatishda, bilish nmqmulidagi iimuniiy rcjadan foydalanish katta ahamiyatga ega.

Ko‘rgn/.ina vositalar

bl^lkadNii ko'iga/ma vonilnlnigii quyidagilar kiradi.

I Halililv iiuiddliw Agui qiitolni yoki lu/ilmani o’zini ko‘rsa- lltll miiiilkln Iwi'IiiinMii, iingu iiyiuui nios kchuligan modellardan liiyilnbiiilladi Musiilim, ivuqlik vii clckti dvigniellar, gidravlik press, miv ombi>iInn. iiiisos. ko'lnrinii kran va boshqalar. Ulami o‘quv- i hllni ik him chiqarilgan turli konstruktorlik detallaridan yasasa bu'ladl Bunday modellami fizika-texnika krujoklarining ||й1||й*1н lillmi ynsashndi.

J Klnciiintlk sxcnuilar - faner yoki kartondan yasalgan mo- diHltir yoki nxcninlni. Bunday sxemalarning ayrim qismlari hara- kallnmivi hnn ho'llh, hodisaning yuz berish mexanizmini yoki qurtilniilg IslilttMli prinsipini yaqqol ko‘rsatadi. Bularga elektrlash- llrllpn №П1й1й1 hum kiradi.

.1, lllyiiMnilMon inodcl-makcllar, masalan, kristall panjaraning inodcll. I l/lka o'qiilshda maketlar unchalik ko‘p qo‘llanilmaydi. Blroq ulni ayrim hollmda o'/.iga xos ahamiyatga ega. Masalan, giilroclckir sliinsiyahirni, suv omborlaming plotinasini, shlyuzlar- ning maketlari va boshqalar. Ular ko‘rgazmali hamda aniq tasavvur hosil qilishga imkon yaratadi.

4. 
   Kolleksiyalar. Fizika kursini o‘qitishda turli predmetlaming materiallariga tegishli kolleksiyalar qo‘llaniladi. Masalan, kristall, o‘tkazgichlar va dielektriklar, yarimo‘tkazgichlar, elektr lampalari, bir xil shakldagi turli moddalar va boshqalar.
   
5. 
   Jadvallar va plakatlar - turli muakkab qurollaming tuzilish- lari bilan o'quvchilami tanishtirish vaqtida qo‘llaniladi. Bunday plakatlarda qurollami, qurilmalaming tashqi ko‘rinishini, optik tizimlarda numing yurishini, qurollaming ayrim detallarini va ulaming ishlash prinsiplari aks ettiriladi. Bunday plakatlar turkumiga quyidagilami qo‘shsa bo'ladi: Mendeleyev elementlar davriy sistemasi, asosiy fizik birliklar, asosiy fizik kattaliklar, fundamental doimiyliklar, elementar zarralar va boshqalar. Shunga o‘xshash ko‘rgazma qurollaming bu turiga buyuk fizik olimlaming portretlari ham kiradi. Jadvallami va plakatlami saqlashga alohida e’tibor berish kerak.
   
6. 
   Diagrammalar. Fizika o‘qitish jarayonida, o'qituvchilar ko‘- pincha taqqoslovchi diagrammalardan Ibydalanishadi. Masalan, turli yoqilg‘ilami issiqlik berish imkoniyati, moddalaming solishtirma issiqligi, mashinalarning foydali ish koeffitsiyenti, kosmik tezliklar va boshqalar.
   
7. 
   Grafiklar - fizik kattaliklar orasidagi funksional bog‘lanish- lami o‘rgatishda muhim ahamiyatga ega. Bunda asosiy e’tibor, tayyor grafikni emas, uning dinamikasini ko‘rsatishga qaratilishi kerak.
   
8. 
   Epiproyeksiya - shaffbf bo‘lmagan jismlarning sirtidagi rasmlarni proyeksiyalab ko‘rsatishda qo‘llaniladi. Masalan, kitoblar- dagi rasmlar, sxemalar, o‘quvchilaming daftarlaridagi yozuvlar, mayda detallar proyeksiyalanadi. Katta o‘lchamli rasmlarni va chizmalami o‘ziday qilib tayyorlash mumkin.
   
9. 
   Diaproyeksiya - shaffof jismlarning sirtidagi rasmlarni proyeksiyalashda qo‘llaniladi. Bunda o‘qituvchi diapozitiv, diafilm, kinofilmlaming slaydlarini tayyorlash, yigush, saqlash va darsda foydalanish bo‘yicha ko‘p ishlami bajarishi kerak.
   
10. 
    Radio eshittirish va teleko‘rsatuvlar. kinofilm va magni- tofonlar.
    
11. 
    Konipyuter texnologiya, multimedia xizmatlari.