—fizika ta’lim yo‘nalishi bitiruvchisi daminova sayyora xursandovnaning bakalavr darajasini olish uchun yozilgan «suyuqliklar mexanikasining elementlarini laboratoriya qurilmalari yordamida tushuntirish»

2. Endi faraz qilaylik, suyuqlik bir jinsli va uni siqilmas ( = const) deb qarash mumkin. Bundan tashqari, og’irlik kuchi tezlanishi g nish z balandlikka bog’liqligini e’tiborga olmay, uni o’zgarmas deb hisoblaymiz. U holda (1.2.8) sistemadagi oxirgi tenglama osongina integrallanadi. Bunday integrallash natijasida .




P = P₀- gz (1.2.9)

hosil bo’ladi. Integrallash doimiysi P₀ suyuqlikning z = 0 balandlikdagi bosimidir, ya’ni agar koordinatalar boshi suyuqlikning erkin sirtida olingan bo’lsa, u atmosfera bosimi bo’ladi.(1.2.2) formula suyuqlikning idish

(1.2.2-rasm) tubiga va devorlariga bosimini, shuningdek, suyuqlikka botirilgan Har qanday jism sirtiga bosimini ham aniqlaydi. U maktabdagi fizika kursida bayon qilinadigan butun gidrostatika o’z ichiga oladi.

3. Endi Arximed qonuniga va u bilan aloqador masalalarga to’xtalamiz. Suyuqlik ichida yopiq S sirt bilan chegaralangan ixtiyoriy hajmni fikran ajratib olamiz (1.2.2-rasm). Agar suyuqlik mexanik muvozanatda bo’lsa, ajratilgan hajm ham, albatta, muvozanatda bo’ladi. Shuning uchun suyuqlikning o’sha tekshirilayotgan hajmiga ta’sir qiluvchi hamma tashki kuchlarning teng ta’sir etuvchisi va

momenta nolga teng bo’lishlari kerak. Tashqi kuchlar — ajratib olingan suyuqlik hajmining Q og’irligi va atrofdagi suyuqlikning S sirtga bosimidan iboratdir. Demak, S sirtga ta’sir qiluvchi gidrostatik bosim kuchlarining teng ta’sir etuvchisi G‘ o’sha S sirt bilan chegaralangan hajmdagi suyoqlikning Q og’irligiga teng bo’lishi kerak.Bu teng ta’sir etuvchi yuqoriga yo’nalgan bo’lishi va ajratilgan suyuqlik hajmining massalar markazi unga ta’sir qiluvchi tashqi kuchlarning to’la momenti nolga teng, bo’lguncha A orqali o’tish kerak. Endi, biz ajratib olgan hajmdan suyuqlik olib ketilgan va uning o’rniga ixtiyoriy qattiq jism joylashtiril-gan, deb faraz qilamiz. Agar bu jism muvozanatda ushlab turilsa, atrofdagi suyuqlikning holatida hech qanday o’zgarishlar sodir bo’lmaydi. Suyuqlikning S sirtga berayotgan bosimi ham o’zgarmaydi. Natijada biz Arximed qonuniga kelamiz. Agar suyuqlik ichiga botirilgan jism mexanik muvozanatda ushlab turilsa, atrofdagi suyuqlik unga jism siqib chiqargan hajmdagi suyuqlikning og’irligiga son jihatdan teng gidrostatik bosim kuchi bilan ta’sir qilib, uni itarib chiqarishga intiladi. Bu itarib chiqaruvchi kuch yuqoriga yo’nalgan bo’ladi va jism siqib chiqargan suyuqlikning massalar markazi. A orqali o’tadi. A nuqtani jismning suzuvchanlik markazi deb ataymiz. Quyida ko’rsatiladiki, suzuvchi jismlarning muvozanati va turg’unligi o’sha nuqtaning o’rni bilan aniqlanadi.

4. Suyuqlikda suzuvchi jismlarning muvozanati haqidagi masala Arximed qonuni yordamida hal qilinadi. Jismning muvozanatda bo’lishi uchun uning og’irligi siqib chiqargan suyuqligining og’irligiga teng bo’lishi va suzuvchanlik markazi A jismning o’z massalar markazi bilan bitta vertikalda yotishi zarur. Muvozanatning turg’unligiga kelganda, bu masalani Hal qilishda ikkita holni farqlash kerak.