Fizika fakulteti fizika kafedrasi

5-seminar ishi.
Temperaturaviy vaqtli superpozitsiya prinsipi. Polimerlar fizikasining polimerlar industriyasining rivojlanishidagi o’rni.
Kristallanish tezligining temperaturaga bog’liqligi quyidagi rasmda keltirilgan:

3.4.2-rasm. Kristallanish tezligining temperaturaga bog’liqliligi.

Bu egri chiziq maksimumga ega bo’lib, ushbu maksimum polimerning kristallanishi – shishalanish va erish temperaturalarining o’rtasida joylashganligini bildiradi. Segmentlarning yuqori harakatchanligi hisobidan, erish temperaturasiga yaqin temperaturalarda kristallitlarning o’sishi juda kichik tezlik bilan amalga oshadi, sababi ular kristall panjaradan yengil uzilish imkoniyatiga ega bo’ladi, shishalanish temperaturasiga yaqin temperaturada segmentlarning juda sekin harakatlanishi hisobidan kristallanish tezligi past bo’ladi.

Kristall polimerlarning erish temperaturalari doimiy bo’lmaydi, sababi u kristallanish tezligiga bog’liq bo’ladi. Kristallanish tezligi qancha kichik bo’lsa, polimerdagi deffektlar soni shuncha oz bo’ladi va polimerning erish temperaturasi ham yuqori bo’ladi, ya’ni kristallik darajasi yuqori bo’ladi.
Polimerning erish va kristallanish temperaturalari hech qachon bir xil bo’lmaydi. Sababi kristall strukturani hosil qilish uchun talab qilinadigan relaksatsion jarayonlar juda kichik tezlikka ega bo’ladi.
Polimerlarda kristall strukturaning paydo bo’lishi segmentlarning harakatini cheklaydi. Shuning uchun ham kristallik darajasi ko’paygan sari polimer mustahkam bo’ladi, ya’ni uning elastiklik moduli oshadi. Ikkinchi tomondan, polimerning amorf belgisi ko’p bo’lsa, u katta deformatsiyalanish xusuiyatiga ega bo’ladi. Kristall polimer segmentlari harakatining cheklanganligi, ularning mexanik xususiyatlarining shishasimon polimerlarga o’xshashligini ta’minlaydi.
Kristall polimerlarning kuchlanish-deformatsiya egri chizig’I ham shishasimon polimerldagidek 3 bo’lakka bo’linadi. I-bo’limda elastic deformatsiya amalga oshadi, II-bo’limda kristall strukturasining bir qismi tarqalib, ta’sir kuchi yo’nalishida yo’naladi, III-bo’limda esa qoldoq strukturalarning tarqalishi va namunaning cho’zilishi natijasida polimerning uzilishi sodir bo’ladi.
Kristall polimerlarni cho’zish jarayonida sheyka hosil bo’ladi va u jarayon material to’lig’i bilan orientatsiyalangan holatga o’tgunicha davom etadi.
To’lig’i bilan hosil qilingan sheyka kristallitlarning bo’aklanishiga mos keladi va yuqori orientatsiyalangan polimer namunasining uzilishiga olib keladi.

3.4.3-rasm. Kristall polimerning kuchlanish-deformatsiya egrisining shakliga deformatsiya tezligi yoki temperaturaning ta’siri.

Polimerlar boshqa materiallarga nisbatan o’ziga xos bo’lgan elastiklik xususiyati bilan ajralib turishi va bu xusuiyatning termodinamik parametrlar o’zgarishi bilan belgilanishi ko’rib o’tilgan.