Фитопрепаратлар кимёси ва технологияси фанидан

Takrorlash uchun savollar 
 
1. Fanning tarixi va uning axamiyati 
2. Biologik faol moddalar va ularning guruxlanishi
3. Ajratib olingan moddalarni tozalash. 
4. Texnologik jarayonlar va apparatlar turlari. 
Mustaqil ish mavzusi:
Dorivor o‘simliklarni o‘rganish soxasidagi o‘zbek 
olimlrining ishlri 
Adabiyotlar 
1. 
X.X.Xalmatov
, 
U. A. Axmedov. «Farmakognoziya». Toshkent, 1995 
2. A. F. Maxsumov, I. M. Pirmuxamedov. «Bioorganik kimyo». 
3. V. P. Zaxarov, I. M. Libizov, X. A. Aslanov «Lekarstvennыe veщestva iz 
rasteniy i sposobы ix proizvodstva». Tashkent, fan.1980g. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
2-ma‟ruza 
Mavzu: O„simlik xom ashyosidan biologik faol moddalar ajratib olish va 
tozalash jarayonlarini apparatlar bilan jixozlash

 
Reja: 1.
 
Texnologik jarayonlarni apparatlar bilan jixozlash
. 
2. Tegirmonlar 
3. Filtrlovchi apparatlar 
4. Bug„latkich apparatlari 
5. Ekstraktorlar 
Texnologik jarayonlarni apparatlar bilan jixozlash. 
Zamonaviy fitokimyoviy preparatlar ishlab chiqarishda bir qator texnologik jarayonlar mavjuddir. Bu jarayonlar xom 
ashyoni ekstraksiyaga tayyorlash, xom ashyo va tayyor maxsulotni maydalash, suyuq ektraktdan maxsulotni ajratish, dorivor 
moddalarni tozalashdir. Odatda o‗simlik xom ashyosini ektraksiyaga tayyorlash uchun birinchi navbatda ko‗pincha maydalash 
jarayoni amalga oshiriladi. Ekstraksiyalashda maydalashning eng qulay fraksiyasi bu xom ashyoni 3-6 mm gacha kattalikda 
maydalashdir. Qattiq jismlarning tashqi kuch ta‘sirida bo‗lakchalarga yoki zarrachalarga bo‗linishiga maydalash jaryoni deb 
ataladi. Buning uchun xar xil tuzilishga ega bo‗lgan va ishlash usuli bilan bir-biridan farqlanadigan maydalagich-
tegirmonlardan foydalaniladi. 
Maydalash darajasi (
i
) deb, maydalanadigan jismning boshlan\ich diametrini (
d
b
) 
maydalanganda xosil bo‗lgan zarracha diametriga (
d
o) bo‗lgan nisbatiga aytiladi: 
d
boshi 
I --
--------- 
D
oxiri 
Jismlarning maydalanishi ularning fizik-mexanik xossalariga (jism shakli, zichligi, qayishqoqligi) va tegirmonlarga 
bo\liq bo‗ladi. SHuning uchun maydalagich tegirmonlari maydalanayotgan jism xususiyatiga qarab tanlab olinadi. 
Qayishqoq va zich jismlar uchun zarb bilan va zarb ezish usulida ishlaydigan tegirmonlarni olish maqsadga 
muvoffiqdir: jo‗vali, tishli-jo‗vali, diskli, bol\ali. 
+attiq va mo‗rt jismlarni maydalash uchun zarb bilan ishlashga asoslangan 
tegirmonlar va qarama-qarshi oqimda ishlaydigan xamda zarb va ishqalanishga asoslangan 
tegirmonlar (zo‗ldirli, tebranma xarakatli tegirmonlar) qo‗llanilishi mumkin. O‗simlik xom 
ashyolari qanday maqsadda ishlatilishiga qarab dastlabki va takroriy maydalanishi 
mumkin. O‗simlik xom ashyolarini maydalash jarayoni o‗t va ildiz qirqgichlar yordamida 
amalga oshiriladi.
O‘t qirqgich
- o‗simlik xom ashyolarini maydalash jarayoni o‗t va ildiz qirqgichlar 
yordamida amalga oshiriladi.
O‗t qirqgich oddiy tuzilgan bo‗lib, diskli va do‗mbirali bo‗ladi. Do‗mbirali o‗t 
qirqgichda egri chiziqli picho\i, salmoqli \ildirak (maxovik) kegay (spitsa) ga 
mustaxkamlangan bo‗ladi. O‗simlik xom ashyosi pichoq ostiga tasma yordamida 
yuboriladi. Bunda tasma yoki pichoqning xarakat tezligiga qarab maydalanish katta-
kichikligi ta‘minlanadi(2-rasm). Ildiz qirqgichning ikkita pichoqi bor, yuqoridagisi 
ekssentrikka maxkamlangan bo‗lib, yuqoriga va pastga xarakat qiladi, pastkisi qimirlamay 
turadi. 
Maydalanadigan xom ashyo pichoqlar orasiga xarakatlanadigan tarnovcha 
orqali yuboriladi. Maxsulotning maydalik darajasi pichoq orali\ining katta 
kichikligi bilan boshqariladi.

---

Agar o‗simlik quruq bo‗lib, kesish qiyin bo‗lsa, oldindan uni namlangan 
matoga o‗rab qo‗yiladi.