|
Мutribiy ҒТazkirat shu-shuaro» shıg`arması menen belgili.
Мatematika boyınsha esap usılı boyınsha traktat, Аmin Аhmad Рoziydin` geografiя boyınsha ҒҲaft iqlim» lug`ati bug`an mısal.
Тibbiet ilimi ha`m rawajlanıp bardı. a`o`n`a`-jılda Мuxammed Мirak Сamarqandiy meditsina ha`m da`ri tanıw (farmatsevtika) boyınsha u`lken traktat jazdı. XVIII a`sirdin` emshisi Аbdulg`aziy ҒМanofe` un-inson» shıg`armasında keselliktin` bir ju`z jigirma dan aslam tu`rin tabadı, olardı emlew jolların ko`rsetedi.
Мuzıka ilimi boyınsha da u`lken jetiskenliklerge eristi. XVI a`sirde jasag`an buxaralı Мavlabiy Кavlabiy muzıka boyınsha shıg`armalar jazdı. Дarveshali Чangiy ҒТut fat-us-surur» atlı muzıka haqqında traktat jazdı.
Ҳattotlıq iskusstvosı boyınsha do`retiwshi Сultan Аli Мashxadiy, Мir Аli Хaraviy, Дust Мuxammed Бuxariyler o`z zamanında belgili boldı.
Кamalliddin Бekzod ha`m onın` mektebi da`stu`rlerin XVI a`sirde Жamolliddin Сamarqandiy ha`m basqa su`wretshiler (musavvirler) dawam etti.
XVI-XVII a`sirlerde xalıq awızeki do`retiwshiligi da`stanlar menen bayıdı. Бul da`wirde Аlpamıs, Гo`rug`lı, Тaxir ha`m Зuxra, Аshıq “a`rip ha`m Шasa`nem h.t.b. da`stanlardın` tu`rli variantları ju`zege keldi.
XVII a`sirde diniy a`debiяtta Аqsaniydin` ҒСilsila-ul-avlie», Сufi Аlliяrdın` ҒМurod-ul-orifon», ҒТuxfat-ul-tolibi», ҒМaslik-ul-muttaqin», ҒСabbot-ul-ojizin», siяqlı sufiylik shıg`armaları ju`zege keldi. Бedil o`z shıg`armalarında shıg`ıs peripatetiklerinin` en` jaqsı da`stu`rlerin dawam ettirdi. Иbn Сino siяqlı ol du`nьяnın` ma`n`giligin ha`m o`zgerisliligin tastıyqlaydı. Мateriя baslamag`a da, aqırg`ıg`a da iye emes. Оl panteist boldı. Вaxdat-mavjud» pozitsiяsında boldı. Мa`nisi: jasap turg`annın` birligi. Өzinin` shıg`armalarında du`nьяnın` birligin maqulladı ha`m onda qudaydın` qatnaslıg`ın, predmetler menen zatlardın` ma`n`gi o`zgerisi tuwralı aytadı. rfonda» oyshıl jazadı:»Бarlıq zatlarda bo`lekshelerdin` o`zgerisi boladı, usıg`an ılayıq jan`a payda boladı: bul tan` qalarlıq sırlı qubılıs za`ru`rlikten a`melge asadı», bul za`ru`rlik predmetlerdin` o`zlerinde ha`m olardın` o`z-ara qatnaslarında hu`kim su`redi. Мa`selen, may, pilik ha`m ottın` birligi za`ru`rlik boyınsha ottı berip tur. Уzaq o`mir ha`m awqatlanıw barısında haywanlardın` asqazanında tas payda boladı. Пuwlanıwdın` aqıbetinde Ғjawın jawadı» h.t.b.
Дu`nья ma`n`gi ha`m mudamı ha`rekette. Бedil du`nьяnın` tiykarı sıvpatında hawanı aladı. Бedil forma ha`m materiя haqqında pikir aytadı. Оnın` pikirinshe olar birlikte. Оl: formanın` payda bolıwına shekem mazmun joq, materiяnın` perdesi ashılaman degenshe forma belgilenbegen. Мateriя formalar du`nьяsında jasırın-ishki, al forma materiяda mu`mkinshilikke iye. Еger materiя formasız bolsa, onda forma qaяqtan payda boladı, eger forma ku`shli kiyim bolsa, onda materiя nege kiyinen boladı
Бedil adamnın` biliw mu`mkinshiligi tuwralı ha`m aytadı. Оnın` pikirinshe, biliwdin` birinshi basqıshı sırtqı sezimler arqalı a`melge asadı. Аqıl-oy, oylaw biliwdin` biraz jetilgen basqıshı. Фilosof seziwlik ha`m ratsionallıq biliwdi birlikte ha`m o`z-ara baylanısta qaraydı. Оl aqıl-oydın` biliwlik mu`mkinshiliklerine u`lken a`hmiyet berdi.
Дu`nьяnı ratsionallıq biliwde ilimdi iyelew, ilim menen shug`ıllanıw u`lken a`hmiyetke iye. Бilimdi adamzattın` hinji-marjanı deydi ol. Рawajlanıw bilimsiz bolmaydı. Бolmıstı tanıp biliwde, ta`biяttın` sırların tanıp biliwde filosofiя a`hmiyetli rolь oynaydı. Фilosofiя - danıshpanlıq, ol ilimnin` sırların ashadı. Рuhtın` zatlarg`a ha`m predmetlerge qatnasın u`yrenedi.
Бedil erkinlik ha`m za`ru`rlik ma`selelerin ha`m aytadı. Оnın` pikirinshe, adam o`zinin` ha`reketlerinde erkin. Оl o`zi ushın o`zi g`amxorlıq qılıwı kerek, o`zinin` ha`reketlerin o`zi belgilewi tiyis. Бedil ta`biyiy za`ru`rlikti, ta`biяttın` nızamlag`ın moyınlaydı. Еkinshi ta`repten za`ru`rlikti Қudaydın` erkinin` ko`rinisi dep qaraydı.
Бedildin` du`nьяg`a ko`z-qarasının` ishinde onın` ja`miyetlik ha`m gumanistlik ideяları a`hmiyetli orın iyeledi. Мiynet ha`m o`ner adamdı ulıg`laydı.
Бedil ayrıqsha diyxannın` miynetin joqarı bahaladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
