Филологические науки: состояние, перспективы, новые

ри ноғора чалмоқ, катта ўғиз, бели оғрийди, енг шимармоқ, мум 
тишламоқ, ер билан осмонча, оқ кўнгил, қовоғидан қор ёғди, оғзи 
қулўгида, қилдан қийиқ ахтармоқ ибораларида шундай хусусият 
мавжуддир. 
Ибораларнинг яна бир гуруҳи борки, буларда иборанинг 
маъноси таркибидаги сўзларнинг маъносига боғлиқ бўлмайди. 
Иборанинг маъноси таркибидаги сўзларга хос маънолар асосида 
изоҳланмайди, иборалардан англашиладиган маънони тушунти-
ришда қандайдир шартлилик мавжуд бўлади. 

---

92 
Бундай иборалар фразеологик чатишмалар дейилади. Уларга 
тўнини тескари киймоқ, қўлини ювиб қўлтиғига артмоқ, 
ўпкасини қўлтиқламоқ, оёғини қўлига олиб келмоқ, бошини 
олиб кетмоқ, суяги йўқ ибораларини келтириш мумкин. 
Мазкур ибораларда иборадан англашилган маъно шу ибора 
таркибидаги сўзларнинг маъноларидан узоқлашган ёки бу маъно-
лар тамоман ҳисобга олинмаган.
Мисоллар: Бир мажлисда Бекниёз уни “занглаб қоляпсиз, 
Боқижон ака”,- деб танқид қилди. Шу бўлди-ю, Боқижон ака 
тўнини тескари кийиб олди (С. Абдуқаҳҳор). 
Сизда виждон деган нарса йўқ! кўзимнинг ёғини еб бошимга 
иш тушганда қочдингиз (С.Аҳмад).
Масалан, Овчи узоқдан ўпкасини қўлтиқлаб чопиб келди (Халқ 
эртаги). 
Ибораларнинг семантик таркибида фразеологик маънодан 
ташқари, қўшимча оттенка ҳам мавжуд бўлади. Қўшимча оттенка 
ҳиссий бўёқ ва услубий белгидан иборатдир. 
Ҳиссий бўёқ ибораларда воқеликни баҳолаш, унга муносабат 
билдириш орқали рўёбга чиқади. Масалан, ер-у кўкка ишонмаслик
(ишонмаслик), бошига кўтармоқ (“юксак даражада иззат – 
ҳурмат қилмоқ”), қўли очиқ (“саҳий”) каби мисолларни келтириш 
мумкин. 
Фразеологизм ва унинг маъноси сўз бирикмасини яхлитлигича 
кўчма маънода қўллаш асосида ҳам ҳосил бўлиши мумкин. Бундай 
фразеологизмларнинг маъносини ҳам компонентлари маънолари-
дан чиқариб бўлмайди. 
Масалан: Гапдонликка келганда Бозорбой ҳам сен билан мени