Farmokognoziya oxiri p65

a
v
i
m
o
n
g
n
i
n
i
r
a
l
h
c
i
k
t
a
s
r
‘
o
k
n
o
S
a
v
i
m
o
n
g
n
i
n
i
r
a
l
h
c
i
k
t
a
s
r
‘
o
k
n
o
S
a
v
i
m
o
n
g
n
i
n
i
r
a
l
h
c
i
k
t
a
s
r
‘
o
k
n
o
S
a
v
i
m
o
n
g
n
i
n
i
r
a
l
h
c
i
k
t
a
s
r
‘
o
k
n
o
S
a
v
i
m
o
n
g
n
i
n
i
r
a
l
h
c
i
k
t
a
s
r
‘
o
k
n
o
S
a
d
d
o
m
i
h
c
v
u
l
i
q
r
i
s
’
a
t
a
h
c
i
y
‘
o
b
H
T
M
a
h
c
i
y
‘
o
b
H
T
M
a
h
c
i
y
‘
o
b
H
T
M
a
h
c
i
y
‘
o
b
H
T
M
a
h
c
i
y
‘
o
b
H
T
M
i
d
l
i
t
e
t
a
s
x
u
r
)
a
d
i
b
o
s
i
h
%
(
h
s
i
r
i
h
s
k
e
T
h
s
i
r
i
h
s
k
e
T
h
s
i
r
i
h
s
k
e
T
h
s
i
r
i
h
s
k
e
T
h
s
i
r
i
h
s
k
e
T
i
d
l
i
p
o
t
a
d
i
s
a
j
i
t
a
n
)
a
d
i
b
o
s
i
h
%
(
k
i
l
m
a
N
i
r
o
d
q
i
m
l
u
k
y
i
m
u
m
U
a
d
i
s
a
m
t
i
r
e
i
l
%
0
1
g
n
i
n
a
t
o
l
s
i
k
d
i
r
o
l
X
i
r
o
d
q
i
m
l
u
k
n
a
g
i
d
y
a
m
i
r
e
r
a
l
m
s
i
q
n
a
g
n
a
l
a
d
y
a
M
r
a
l
a
m
h
s
a
l
a
r
A
k
i
n
a
g
r
o
)
a
l
a
r
e
n
i
m
)
b
i
r
o
d
q
i
m
r
a
l
a
d
d
o
m
v
i
t
k
a
r
t
s
k
E
i
r
o
d
q
i
m
r
a
l
a
d
d
o
m
i
h
c
v
u
l
i
q
r
i
s
’
a
T
a
s
o
l
u
X
r
a
l
o
z
m
I
a
v
o
l
I

---

48
Ilova.
Agar mahsulot MTH talablariga javob bermasa,
lekin tozalash mumkin bo‘lsa, uni standart holatga keltiril-
gandan so‘ng yangidan tahlil qilinadi va ishlatishga ruxsat etiladi.
DORIVOR O‘SIMLIK MAHSULOTLARINING OMBOR
ZARARKUNANDALARI BILAN ZARARLANGANLIK
DARAJASINI ANIQLASH VA ULARGA QARSHI
KURASHISH CHORALARI
Ombor zararkunandalaridan un kanasi, ombor uzuntum-
shug‘i, don qayroqchisi va ombor kuyasi eng xavfli hisoblanadi.
Bulardan tashqari, kemiruvchilar (sichqon, kalamush va bosh-
qalar) ham dorivor mahsulotlarga hamda mahsulotlar joy-
lashtirilgan idishlarga katta zarar yetkazadi.
Un kanasi
— o‘rgimchakka o‘xshash, oq rangli, juda mayda
hasharot bo‘lib, eng xavfli hisoblanadi. U tez ko‘payadi va
sovuqqa chidamli bo‘ladi (—20° da ham o‘lmaydi). Kanalar ko‘-
pincha shoxkuya va mevalarga tushadi. Kana tushgan dorivor
mahsulot ichiga qo‘l tiqib ko‘rilsa, barmoqlarga kukunga o‘x-
shash narsa yopishadi va qo‘lansa hid keladi.
Ombor uzuntumshug‘i
— qo‘ng‘irrangli mayda qo‘ng‘iz
bo‘lib, yorug‘likni yomon ko‘radi. Dorivor mahsulotlar bilan
bir qatorda, g‘allaga ham katta zarar yetkazadi.
Don qayroqchisi 
— qo‘ng‘irrangli mayda qo‘ng‘iz bo‘lib,
ildiz, ildizpoya, tugunak va shunga o‘xshash mahsulotlarga
tushadi.
Ombor kuyasi
— dorivor mahsulotlarga juda katta zarar
yetkazadi. Ayniqsa, uning kapalak qurti shoxkuya va shunga
o‘xshash mahsulotlarni yaroqsiz holga keltiradi.
Dorivor o‘simliklar mahsulotini qabul qilish va ularni
saqlashda har yili mahsulotni ombor zararkunandalari bilan
zararlanganligi tekshirilishi kerak.
Dorivor mahsulotlarning ombor zararkunandalaridan zarar-
lanish darajasini aniqlash uchun ulardan 1 kg olib GOST
24027-1-80 ga binoan teshigining diametri 0,5 mm (kanalar
uchun) yoki 3 mm (uzuntumshuq va boshqalar uchun) bo‘l-
gan elakda elanadi. Elakdan o‘tgan kukundagi zararkunandalar
miqdori va dorivor mahsulotning hasharotlardan qanchalik za-
rarlanganligini lupa bilan aniqlanadi. Agar elakdan o‘tgan
mayda qismda 20 tagacha kana bo‘lsa, dorivor mahsulot birinchi
darajali, 20 dan ortiq bo‘lib, kolonna hosil qilmagan bo‘lsa, II

---

49
darajali, kanalar juda ko‘p va kolonna hosil qilgan hamda
yurishiga joy qolmagan bo‘lsa, III darajali zararlangan
hisoblanadi.
Elakdan o‘tgan qismda 1—5 ta uzuntumshuq, don qayroq-
chisi, ombor kuyasi, ularning qurti va boshqalar bo‘lsa, mah-
sulot birinchi darajali, 6—10 ta bo‘lsa, II darajali, 10 ta dan
ortiq bo‘lsa, III darajali zararlangan hisoblanadi.
Hasharotlar miqdori 1 kg mahsulotga nisbatan olinadi.
Dorivor o‘simliklar mahsuloti ombor zararkunandalari bi-
lan zararlangan bo‘lsa, mahsulot avval dezinfeksiya qilinib,
so‘ngra teshigining diametri 0,5 mm (kanalar bilan zararlangan
bo‘lsa) yoki 3 mm li (boshqa zararkunanda bilan zararlangan
bo‘lsa) elakda elanadi. Shunday qilib, tozalangandan keyin
mahsulotni ishlatish to‘g‘risida fikr yuritiladi.
Agarda mahsulot I darajali zararlangan bo‘lsa, uni tezda
kerakli maqsad uchun ishlatishga ruxsat etiladi. Bordi-yu, II
darajali zararlangan bo‘lsa, faqat ayrim hollarda tibbiyotda
ishlatilishi mumkin, III darajali zararlanganida esa mahsu-
lotdan ularning ta’sir etuvchi kimyoviy birikmalarini olish
uchun foydalaniladi.
Ombor zararkunandalariga qarshi nam usulda (kerosin-ohak
emulsiyasi yoki natriy ishqorining 10—15% li eritmasini pur-
kash bilan) yoki gaz berib (germetik yopiladigan xona yoki
maxsus kameralarda uglerod sulfid, yoxud dixloretan, yengil
uchuvchan boshqa suyuqliklar bilan) dezinfeksiya qilinadi va
mahsulot shamollatiladi. Bulardan tashqari, zararlangan mah-
sulotni 50—60°C da bir soat davomida qizdirish yoki quyosh-
da quritish hamda maxsus kameralarda bir necha kun davomi-
da sovitish, yo muzlatish yo‘llari bilan ham tozalash mumkin.
Dorivor mahsulotlarga hasharotlar tushmasligi uchun om-
borxonalarni tozalab, o‘z vaqtida oqlab va dezinfeksiya qilib
turish lozim. Kemiruvchilarni yo‘qotish uchun qopqon va za-
harlangan ovqatlardan foydalanish mumkin.

---

50
Polisaxaridlar
— monosaxarid qoldiqlaridan iborat yuqori
molekulali uglevodlardir. Ular biopolimeriarning muhim gu-
ruhlaridan biri bo‘lib, o‘simlik va hayvonot dunyosida keng tar-
qalgan. Bu birikmalarning parchalanishi natijasida oddiy ug-
levodlar — 
monosaxaridlar
(ba’zan disaxaridlar ham) hosil
bo‘ladi. Keyinchalik oraliq birikma bo‘lgan disaxaridlar ham
monosaxaridlarga bo‘linadi.
Fotosintez jarayonida vujudga kelgan birikmalar — mono-
saxaridlar o‘simlik hujayrasida uchraydigan barcha moddalar
(jumladan, polisaxaridlar) sinteziga asos bo‘ladi. O‘simlik tarki-
bidagi biologik faol moddalar ham hujayradagi qandlarning
o‘zgarishi asosida yuz bergan biosintez hosilasidir. Uglevodlar
fotosintez jarayonining birlamchi hosilasi (mahsulotlari) hisob-
lanadi. Uglevodlarning turli o‘zgarishlari natijasida vujudga kel-
gan hamma moddalar (oqsil, liðidlar, fermentlar va vitamin-
lardan tashqari), shu jumladan, biologik faol birikmalar foto-
sintez jarayonining ikkilamchi hosilasidir.
Polisaxaridlar quyidagi guruhlarga bo‘linadi.