Farmokognoziya oxiri p65

3. Mikrosublimatsiya reaksiyasi.
Ikkita predmet oynasining
bir tomoniga (orasiga) yarimta probka — po‘kak qo‘yilsa, pred-
met oynalari orasida bo‘shliq hosil bo‘ladi. Shundan so‘ng
pastki oyna ustiga mahsulotning yirik kukunini joylashtirib,
spirtovka yoki elektroplita yordamida qizdiriladi. Natijada ant-
ratsen hosilalari bug‘lanib uchadi va yuqorigi predmet oynasi-
ning pastki devoriga sariq dog‘ shaklida aglikonlarning sovigan
kristallari o‘tiradi. Agar shu sariq dog‘ ustiga bir tomchi ishqor
eritmasi tomizilsa, u qizil rangga bo‘yaladi (antraglikozidlar
ekanligini isbotlaydi).
ANTRATSEN HOSILALARINING TIBBIYOTDA ISHLATILISHI
Tarkibida antratsen hosilalari bor mahsulotlar va ulardan
tayyorlangan dorilar tibbiyotda surgi sifatida ishlatiladi. Ular
yo‘g‘on ichakka ta’sir etib, uning peristaltikasini kuchaytiradi.
Antraglikozidlar ta’siri dori ichgandan so‘ng 8—10 soatdan ke-
yin seziladi. Aglikonlar o‘z glikozidlariga qaraganda kuchsizroq
ta’sir etadi.
Alizarin va uni hosilalarining siydik haydash hamda buyrak,
siydik yo‘llari va qovuqdagi toshlarni erituvchi ta’sirga ega ekan-
ligi aniqlangan. Shuning uchun tarkibida bu birikmalar bo‘lgan
dori turlari organizmdagi oksalat, fosfat hamda ureat birik-
malaridan iborat bo‘lgan toshlarni eritish va siydik haydash
uchun qo‘llaniladi.
SANO BARGI VA MEVASI – FOLIA ET FRUCTUS
(FOLICULI) SENNAE
O‘simlikning nomi.
O‘tkir (nayza) barg sano — Cassia acuti-
folia Del., tor barg sano — Cassia angustifolia Vahl., sezalpini-
yadoshlar — Caesalpiniaceae oilasiga kiradi (60-rangli rasm).

---

252
Har ikkala sano o‘simligi bo‘yi 1 m ga yetadigan yarimbuta.
Poyasi shoxlangan, pastki qismidagi shoxlari yerda sudralib
o‘sadi. Bargi juft patli murakkab, 4—8 ta juft bargchalardan
iborat bo‘lib, poyada bandi bilan ketma-ket o‘rnashgan. Gullari
shingilga to‘plangan. Guli qiyshiq, kosachabargi 5 ta, asos qismi
birlashgan, tojbargi 5 ta, birlashmagan, sariq, otaligi 10 ta,
hammasi erkin holda, onalik tuguni bir xonali, yuqoriga joy-
lashgan. Mevasi — yassi, yapaloq tuxumsimon, ba’zan biroz
qayrilgan, yashil-jigarrang va ko‘p urug‘li dukkak. Urug‘i sariq
yoki yashilroq, deyarli to‘rtburchaksimon, to‘rsimon burush-
gan, uzunligi 6—7 mm. Iyun oyining oxiridan boshlab, kuz-
gacha gullaydi. Mevasi sentabrdan boshlab yetiladi.