Farmokognoziya oxiri p65

Dorivor preparatlari.
Suyuq ekstrakt.
Ildizpoya va ildiz ekstraktidan organizmni tonuslovchi „eleu-
terokokk“ ichimligini tayyorlashda foydalaniladi.

---

249
TARKIBIDA ANTRATSEN HOSILALARI VA ULARNING
GLIKOZIDLARI BO‘LGAN DORIVOR O‘SIMLIKLAR
Bu guruhga antratsenning turli darajadagi oksidlangan birik-
malari (antranollar, antronlar, oksantronlar va antraxinon),
ularning oksi-oksimetil va boshqa hosilalari hamda glikozidlari
(antraglikozidlar), bimolekular birikmalar (diantranollar, dian-
tronlar va boshqalar) hamda ularning oksimetil hosilalari va
glikozidlari kiradi.
Antratsen hosilalari torondoshlar (Polygonaceae), jum-
rutdoslilar (Rhamnaceae), dukkakdoshlar (Fabaceae), lola-
guldoshlar (Liliaceae), ro‘yandoshlar (Rubiaceae) va boshqa
oilalar vakillari tarkibida uchraydi. Antratsen hosilalari boshqa
glikozidlar kabi o‘simlikning hamma organlari (ko‘proq
yerostki organlari) hujayra shirasida erigan holda to‘planadi.
Antratsen hosilalarini saqlaydigan o‘simlikning yerostki
organlari sariq yoki zarg‘aldoq-qizil rangga bo‘yalgan bo‘ladi.
Odatda, ma’lum o‘simlik oilalarining vakillari o‘z tarkibida
antrotsen hosilalarining ayrim guruhlarini to‘plash (sintez
qilish) xossasiga ega.
ANTRATSEN HOSILALARINING TASNIFI
(KLASSIFIKATSIYASI)
Antratsen yadrosining oksidlangan darajasiga qarab uning
hosilalari 2 guruhga bo‘linadi:
I. Oksidlangan formasi (antraxinon hosilalari). Bu guruhga
xrizatsin va alizarin hosilalari kiradi.
1. Xrizatsin (1,8- dioksiantraxinon) hosilalari: rein, xrizo-
fanol va boshqalar.
2. Emodinlar — xrizatsinning metil va oksi hosilalari. Ular
antraxinon hosilalarining eng muhim birikmalari bo‘lib, ko‘p
dorivor o‘simliklarda sof va glikozidlar holatida uchraydi va ular-
ning surgi sifatida ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy qismi hisoblanadi.
Emodinlarga aloy-emodin, frangula-emodin (reum-emo-
din), fission va boshqalar kiradi.
3. Alizarin (1,2-dioksiantraxinon) hosilalari. Bu guruhga
ro‘yandoshlar oilasining vakillarida ko‘p uchraydigan alizarin
glikozidi — ruberitrin kislota, purpurin (1,2,4- trioksiantraxi-
non) va boshqalar kiradi.
II. Qaytarilgan formasi (antron, antranol va boshqalarning
hosilalari). Bu guruhga kiradigan birikmalarni o‘simlik organlari-

---

250
dan ajratib olish jarayoni ancha qiyin bo‘lgani uchun ular
yaxshi o‘rganilmagan. Antratsenning qaytarilgan formasi antra-
xinon hosilalari bilan birlikda dorivor o‘simliklar tarkibida uch-
raydi. Masalan: glikozid josterin, frangula-emodin-antron va
boshqalar.
Antratsenning qaytarilgan hosilalari ba’zi o‘simliklar to‘qi-
masida yana ham murakkab holda diantranol va diantron (bimo-
lekular) formasida uchraydi. Bularga frangula o‘simligining
po‘stlog‘i tarkibida uchraydigan frangularozid A va B, sano
o‘simligining bargi va mevasi tarkibidagi sennozid À, Â, Ñ va D
glikozidlari, rovoch ildizida uchraydigan direin va boshqa
birikmalar kiradi.