19
2-MA’RUZA
MAVZU: YOD TANQISLIK HOLATIDA VA TIREOTOKSIKOZDA FYO
TAMOYILLARI. TEMIR TANQISLIGI BILAN BOG‘LIQ KAMQONLIK VA ULARNI
DAVOLASHDA FARM YORDAM BERISH TAMOYILLARI.
Reja:
1.
Yod tanqislik holatlarining tarqalganligi va asoratlari
2.
Yod
tanqisligining turlari, belgilari.
3.
Uning oldini olish va davolashda retseptsiz ishlatiladigan dori vositalari.
4. Temir tanqislik holatlarining tarqalganligi va asoratlari.
5. Temir tanqisligining turlari, belgilari.
6. Uning oldini olish va davolashda retseptsiz ishlatiladigan dori vositalari.
Yod tanqisligi holati (YTX) er yuzidagi axolilar o‘rtasida keng tarqalgan. VOZni bergan
ma’lumotiga qaraganda dunyo axolisining 200mln-da «endemik bo‘qoq» kasalligi xolatida, 3mln-
ga yakinida «kretinizm» xolatida qayd etiladi. Bolalar o‘rtasida 15%ga yaqinida aqliy qoloqlik,
etishmovchilik kabi xolatlar mavjud…!
YTX-ti 1983 yildan boshlab «endemik bo‘qoq» deb kelinmoqda. Bu xolat bizning
respublikamizda xam juda keng tarqalgan. Masalan: SSV qoshidagi endokrinologiya ITI-tini bergan
ma’lumotiga qaraganda YTX-Toshkentda 50%-ga yaqin, Termizda-82%, Samarqandda-60%,
Andijonda-60%-dan ortiq xolatlarda qayd etiladi. Bularning xammasi endemiyani og‘ir darajasidan
xabar bermoqda…!
Jaxon bo‘yicha xozirgi kunda 43mln odam aqlan va jismonan zaiflik va 11mln. odam
kretinizmdan zarar ko‘rmoqda, 760 mln odamda esa bo‘qoq bor…!
Sizlarga ma’lumki, YTK insonning o‘sishi va rivojlanishiga salbiy ta’sir etadi, va barcha
yoshdagi odamlarda bo‘qoqni vujudga keltiradi.
Endemik kretinizm ko‘pincha aqliy qoloqlik, kar-soqovlik, spastik displegiya (xarakatni
buzilishi) bilan xarakterlanadi. YTK-ayollarda ko‘pincha bola tashlashlar sonini orttiradi, o‘lik
tug‘ilishlar, perinatal o‘lim xolati va yangi chaqaloqlarning o‘limi sonini ko‘paytiradi.
YTK-bolalar va o‘smirlarda jismoniy, aqliy va jinsiy rivojlanishini susaytiradi. Bu kasallikda
qalqonsimon bez gormonlarining darajasi kamayadi, chunki tireoid gormonlarining tarkibiga yod
atomlari kiradi…!
Kattalarda miksedema
kuchayadi, yuqorida sanab o‘tilgan simptomlardan tashqari xom
semizlik, ishga layoqatlik xisini susayishi, jismoniy mexnat darajasini kamayib ketishi yuzaga
chiqadi…! CHunki YTK-da organizmda almashinib bo‘lmaydigan, o‘rnini bosaolmaydigan tireoid
gormonini kamayishi yosh bolalarda va kattalarda miyaning rivojlanishini susaytiradi. Yod MNS-
sining barcha etaplarida uni normal formaga tushishida va normal funksiyasini yuzaga chiqishida
qatnashadi.
YTX-ti qayd etilgan zonalardagi bolalarning 2/3 qismida u yoki bu darajadagi
etishmovchiliklar, ayniqsa aqliy va intellektual qoloqliklar qayd etiladi. Bunga shu regionda qayd
etiladigan quyidagi holatlar sabab bo‘lishi mumkin:
1.
Asfiksiya yoki
2.
travma bilan tug‘ilishi;
3.
Neyronlarga bog‘liq
infeksiyalar;
4.
Etarli darajada ovqatlanmaslik;
5.
Go‘daklarda qayd etiladigan giperbilirubinemiya;
6.
Yod, sink va temir etishmovchiligi;
7.
Sotsial dipravatsiya holati…!
Nima qilmoq kerak? Bularni oldini olish va ularni davolashni optimal variantlaridan foydalanish
kerak bo‘ladi…!
20
7 sentyabr 2006 yilda Uz. Respublikasi Oliy majlisini Qonunchilik palatasini navbatdagi majlisi
bo‘lib o‘tdi. Bunda «Yod etishmovchiligi kasalliklarining oldini olish to‘grisida»gi qonun loyixasi
muxokama qilindi va deputatlar qonun loyixasini asosiy qoidalarini ma’qullab,
uni birinchi
o‘qishdayoq qabul qildilar (Halq so‘zi, 8.09.06 y №177 (4076)
SHu qonun va O’zR Vazirlar maxkamasining 2005 yil 26.09. dagi «¡zbekistonda 2005 2009
yillarda YTX va YTK-ni oldini olish va ularni kamaytirish bo‘yicha Davlat dasturi» asosida YTX
va YTK-ni oldini olish va davolash rejalari ishlab chiqildi va ular turmushga tadbiq etilmoqda. Bu
boradagi eng samarali va arzon usul bu tuzni yodlashtirish dedik. CHunki axolimiz xar kuni 10-
15gr yodlangan osh tuzini iste’mol qiladi.
Demak, bu yo‘l bilan xar kuni, bir miqdorda, doimiy ravishda butun axoli ichida oddiy va engil
usul bilan YTX-ni oldini olish tadbirlarini kam xarakat va xarajatsiz o‘tkaziladi.
Ammo bizda tuz zahiralaridan axoli yodlanmagan osh tuzini o‘z kuchi va ishbilarmonlar
yordamida induvidual xolatda oladilar va tarqatadilar (mashinalarda…). Bu tuzlarni sifati talab
darajasida emas.
Ishbilarmonlar yodlashtirishda polietilen qopchalarida «yodlangan osh tuzi» yozilgan
maxsulot
deb sotsalarda, unda normal yod miqdori yo‘q…!
YODNI NORMADA ORGANIZMGA TUSHMASLIGI
Nisbiy gipotiroksinemiya rivojlanadi
Etarli darajada etilmagan miyani yuzaga kelishi
Nerv xujayralarining normal
etilishi va migratsiyasi
buziladi
¡sish faktorini va nervni
normal sintezi buziladi.
Nerv tolalarini
mielinizatsiyasi buziladi.
Sinoptogenez
o‘simtalarining
buziladi
Neyropeptid va
neyromediatorlar
buziladi
Miyaning yuqori darajadagi ruxiy jarayoni buziladi,
Dezontogenez yuzaga chiqadi.
21
Tuzni yodlashtirishda JSST tavsiyasi mavjud. Ammo bizda:
1.
Tuzdagi yodni yo‘qolishi ishlab chiqarilgan eridan to iste’molchiga etib borguncha 20%-
ni tashkil etadi.
2.
20%-i ovqat tayyorlanayotganda yo‘qoladi.
Normada 20-40mg/t yoki 34-66mg/t kaliy yodid konsentratsiyasi zarur bo‘ladi.
Peshob bilan
ajralishi esa 100-150mkg/l.ni tashkil etadi.
¡rtoqlar! Bo‘qoq kasalligi tarqalishi juda yuqori. Masalan, bu kasallikga tarqalishi keyingi 10
yilda 36%ga ko‘paydi. Umuman bu xolat 30%ga oshsa «og‘ir xolat» deyladi. Masalan: 30 yillarda
ya’ni qatag‘on yillarida shunday «og‘ir xolat» qayd etilgan. Xususan, ¡zbekistonda yod
etishmovchiligi 10 yil oldin 20%-ni tashkil qilgan bo‘lsa, xozirda 60%-ga ko‘paygan.
Bo‘qoqga chalinish Respublikamiz poytaxtida 52%-ga ko‘tarilgan. Bolalar o‘rtasida bu xastalik
60%dan ko‘proqni tashkil etadi. Bu esa 2 barobar «og‘ir xolat» demakdir.
Yod etishmovchiligini asoratlari:
1.aqliy zaiflik;
2.
bo‘qoq;
3.
asab tizimini buzilishi;
4.
jismoniy zaiflik;
5.
reprduktiv faoliyatni buzilishi;
6.
kar-soqovlik;
7.
pakanalik (10-12sm);
8.
Jinsiy moyilning susayishi;
9.
CHaqaloqni chala va o‘lik tug‘ilishi;
10.
Mushak, yurak, buyrak, jigar va miyaning emirilishi.
SHuningdek keyingi 10-12 yilda (40-50 yillar) axolini o‘rtacha yoshi 5-6 yoshga kamaydi.
Sabablar: ekologik muxitni yomonlashishi;
aholini tibbiy savodsizligi;
oziq-ovqatlarda yod tanqisligi va b.
Tekshirishlar xozir ¡zbekistonda «og‘ir yod etishmovchiligi» mavjudligini ko‘rsatdi (50-60%).
YUqoridagilarni inobatga olib 2000 yilda BMT «Bolalar jamg‘armasi» tomonidan
Respublikaga 5ta osh tuzini yodlash qurilmasi, 15 tonna kaliy yodati va 5ta osh tuzida va peshobda
yod miqdorini aniqlovchi laboratoriyalar keltirildi.
Kuzatuvlar axolini faqat 17%-gina yodlangan osh tuzini iste’mol qilishini ko‘rsatdi.
Vazifalar: 1) vodoprovod,
quduq suvlari, mineral sularni, non, sut va sut maxsulotlarini, yog‘ va
yog‘ maxsulotlarini, osh tuzini yodlash lozim.
2)
Yod ushlovchi tabletkalar, saqichlar, choylarni ishlab chiqarish lozim.
3)
Bir kunda sog‘lom odam 150mkg miqdordagi yodni iste’mol qilishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: 
