Farmakologiya

Skopolamin gidrobromid. Atropin bo‘ladigan o‘simliklardagi
alkaloid. Periferik xolinolitik ta’siri bo‘yicha atropinga o‘xshaydi,
lekin undan markaziy nerv tizimiga tormozlovchi-susaytiruvchi
ta’sir ko‘rsatishi bilan ajralib turadi. Nafas olishni susaytiradi,
ruhiy tinchlantiradi. Shuning uchun ham u parkinsonizm kasal-
ligida, psixozga, vestibular apparatning izdan chiqishiga,
muvozanatning buzilishida qusishga qarshi (aeron tabletka
tarkibida) beriladi.
Belladonna ekstrakti va nastoykasi. Òarkibida atropin va
boshqa alkaloid saqlaydi. Ko‘proq me’da og‘rig‘ida, spazm
natijasida og‘riq bo‘lganda yaxshi naf qiladi. Me’da tabletkasi
va tomchisi tarkibiga kiradi. Boshqa preparatlar bilan qo‘shib
berilishi mumkin (besalol, bekarbon, bellalgin, zelenin
tomchisi va boshqalar).
Platifillin gidrotartrat. Alkaloid. Kavkaz tog‘larida o‘sadigan
genetsio o‘simligida mavjud. Farmakologik xususiyatlaridan
ko‘proq spazmolitik ta’siri samarali, sezilarli tinchlantiruvchi
ta’sir ko‘rsatadi. Me’da va ichak yaralari tufayli bo‘lib turadigan
sanchiqlarda qo‘llaniladi. Atropinga nisbatan kuchsizroq va
zaharsizroq, tomir harakati markaziga nisbatan tinchlartiruvchi
ta’sirga ega bo‘lgani uchun qon tomirlarini (koronar, bosh

---

88
miya) kengaytiradi. Shuning uchun ham platifillin stenokar-
diyada, bosh miya tomirlari spazmida ham qo‘llaniladi. Ko‘z
akkomodatsiyasiga ta’siri kam, ko‘z qorachig‘ini kengaytiradi.
Metatsin. Sintetik preparat. Farmakologik xossalari bo‘yicha
atropinga yaqin. Lekin bronxlarni kengaytirish samarasi
bo‘yicha atropindan kuchliroq, me’da-ichak tizimiga ta’siri
bo‘yicha esa u bilan barobar, ko‘zga ta’siri bo‘yicha atropindan
10 marta kuchsizroq. Metatsin, asosan, me’da va ichak yara
kasalliklarida ko‘proq ishlatiladi.
Gastrozepin. Sintetik preparat. Asosiy farmakologik (xolino-
litik) ta’siri me’da sekretsiyasi ishlab chiqaradigan hujayralarga
qaratilgan. Ularning faoliyatini susaytiradi, chunki preparat
M
1
- xolinoretseptorlarni to‘sib qo‘yadi. Ko‘zga, so‘lak bezlari-
ga, bronxlarga ta’siri ancha kuchsiz. Xlorid kislota va pepsin
ishlab chiqarishni kamaytiradi. Shuning uchun ham gastro-
zepin kislotalilik oshishi bilan kelib chiqadigan me’da-ichak yara
kasalligida keng qo‘llanadi (3-jadval).
Preparatlar.
A t r o p i n   s u l f a t  (Atropini sulfas). Òrop kislotaning
tropin efir sulfati. Belladonna, bangidevona va boshqa o‘sim-
liklardan olingan alkaloid. 0,1% li eritmasi 1 ml dan ampulada,
1% li eritmasi 5 ml dan flakonda (ko‘z tomchisi); 0,0016 g
dan ko‘z pardasi faolligiga ishlab chiqariladi. Ovqatdan 30—
40 daqiqa oldin yoki 1 soat keyin 0,00025—0,0005—0,001 g
dan kuniga 2—3 marta (kukun, pilyulya) ichiladi. 0,1% li
Farmako-
logik  ta’siri
Atropin
Skopola-
min
Metatsin
Gastroze-
pin
MNTga
Ko‘zga
Oshqozon-ichak
sistemasiga
Yurak faoliyatiga
Nafas yo‘llariga
Ter  bezlariga
Qusishga  qarshi
+
+++
+++
+++
+++
+++
++
+++
++
+++
++
++
++
+++
—
++
+++
+++
+++
++
++
—
—
++++
+
+
—
+
3-jadval