Farmakologiya va klinik farmatsiya

Mavzu: 2 To‘qimalar.

Maksad: Talabalarning to‘qima to‘g‘risida olgan bilimlarini chuqurlashtirish, xillarini, tuzilishini, joylashgani va uning klinik axamiyati.

Reja:

1. 
   To‘qima to‘g‘risid a
   
2. 
   Tuzima klassifikatsiyasi
   
3. 
   Kuzgaluvchan tukimalar. Nerv, muskul, bezli epiteliy tukimalari
   
4. 
   Biriktiruvchi tuzima va konga utish
   
5. 
   Talabalarning olgan bilimlarini sinash uchun savollar
   
6. 
   Klinik axamiyati
   

Xayotning paydo bulishi evolyusiyasi ikki boskichda: kimyoviy va biologik boskichlardan iborat. Kimyoviy evolyusiya natijasida xosil bulgan, dastlabki xujayra protobiontlarning asta-sekin takomillashishidan xakikiy xujayralar paydo buladi. Funksiyasi, tuzilishi uxshash xujayralar birlashib, tukimalarni, tukimalar organlarni, organlar esa organlar sistemasini va nixoyat organlar sistemasi organizmni xosil kiladi. Bugungi ma’ruzamizda organizm paydo bulish evolyusiyasida aloxida urin tutgan tuzima tugrisida batafsil tuxtalib utamiz.

Tukima-xujayralar va xujayrasiz strukturalarning tarixan (filogenetik yul bilan) karor topgan, umumiy tuzilishga ega bulib, ma’lum funksiyalarni bajarishga maxsuslashgan sistemadir.

Xar bir tukima ma’lum embrion varagidan kelib chikadi va xujayralar xamda xujayralararo moddadan tashkil topgan buladi.

Tukima evolyusiyasini uR^ganU^vchi F^an k;ismiga Gistologiya deyiladi. Evolyusion gistologiya asoschilari: I.I.Mechnikov, A.A.Zavarzin, N.G.Xlopin va bopщalar xisoblanadi.

Zavarzin-ximoya funksiyasini-chegara tuk;imasi; modda almashinuvi, tayanch- xarakat ichki muxit; kiskarishni ta’minlovchi-mushak4 impuls utkazuvchi-nerv tukimasiga bulinadi.

Xayvon organizmlarida kuyidagi tukimalar tafovut kilinadi:

1. 
   Epitelial tukimalar
   
2. 
   biriktiruvchi yoki tayanch trofik tukimalar
   
3. 
   Muskul tukimalari
   
4. 
   Nerv tukimasi
   

Qo‘zgaluvchan to‘qimalar. Ta’sirlovchi kuchining busaga kuzgalurchan tukimalarga-nerv, meskul bezli, epiteliy tukimalari kiradi. Ta’sirlovchining kuchi bilan kor k;ilish muddati ma’lum darajaga etganda tukimada kuzgalish ya’ni ta’sirlashga javob reaksiyasi yuzaga keladi. Ta’sirlovchi nechogli kuchli bulsa tukimaning javob reaksiyasi shuncha kuchli buladi. SHu xodisa ta’sirlovchining kuch konuni deb ataladi. Eng kam kuchdagi busaga kuchi yoki ta’sirlovchi busagasi deb ataladi. Ta’sirlovchi busagasi kancha past bulsa tukimaning kuzgaluvchanligi

p

shuncha yukori buladi. Busagadan past kuch ta’siortning busaga osti kuchi deyiladi. Ta’siorlovchining busagadan keladigan kuchi ta’sirlovchining busaga usti kuchi deb ataladi.

Reobaza-organizmda javob reaksiyasini keltirib chikaradigan eng kichik ta’sirot kuchi.

Xronaksiya-ta’sirlovchi kuchi ikki reobazaga teng bulganda nerv muskul tukimasida busaga kuzgalishini yuzaga keltirish uchun zarur buladigan eng kiska vakt.

Epitelial to‘qima. Epiteliy tukima tana sirti seroz pardalar kovak organlarning ichki yuzasini koplab turadi va organizmdagi kupgina bezlarni xosil kiladi. Epitelial tukima embrion varaklarning uchalasidan xam xosil buladi. Epiteliyda xujayralararo modda unchalik bulmaydi va xujayralar bir- biriga takalib turadi. Epiteliyda kon tomirlari yuk, shunga kura pastdagi biriktiruvchi tuzima tomonidan bazal membrana orkali oziklantirib turiladi. Epiteliy yuksak regeneratsiya layokatiga ega.

Epiteliy bir kancha funksiyalarni bajaradi:

1. 
   boshk;a tukimalarni atrofdagi muxit ta’sirlaridan asrashdan iborat ximoya funksiyasi.
   
2. 
   ozik moddalarni surish va masalan, me’da ichak epiteliysiga xos- oziklanish funksiyasi.
   
3. 
   ekskretor (ajratish) funksiyasi.
   
4. 
   sekretor funksiyalar shular jumlasidandir.
   

Epitelial tukimaning xdr xil turlari mavjud: bir kavatli, kup kavatli, bir kavatli epiteliy. YAssi, kubsimon, silindrsimon, kup kavatli epiteliy- yassi. Oralik, shoxlanadigan, shoxlanmaydigan buladi.