Farg‘ona politexnika instituti “kompyuterlashtirilgan loyihalash tizimlari” fakulteti “elektronika va asbobsozlik” kafedrasi

II bob. Modda miqdori va sarfi haqida ma’lumot

Sarf bu - vaqt birligi ichida oqim yonalishi boyicha otgan moddaning vazn yoki xajm miqdori. Sarfni olchash tushunchasida ikki xil sarf farqini ajratib olish kerak: Xajmli sarf va vaznli sarf. Xajmli sarf olchash usulida odatda suyuqliklar va gazlarning vaqti birligi ichida otgan xajmi olchanadi. Vaznli sarf olchashda esa moddaning vaqt birligi ichida otgan vazn miqdori olchanadi. Olchash usulini ozi xam ikki xil turga ega: birinchisida vaqt birligi ichida otgan moddaning vazn midori yoki xajmi, yani bu xolda sarf bevosita xajm yoki ogirlik birliklari bilan ifodalanadi; ikkinchi usulda joriy oqim tezligiga kora vaqt birligi ichida qancha miqdorda modda otishi, yani oniy sarf olchanadi. Sarfni

• 
  Doimiy perepadli rotametr;
  
• 
  Induksion sarf olchagichlar;
  
• 
  tezlik xisoblagichlari;
  
• 
  Xajm olchagichlar yordamida aniqlash mumkin.
  

Sarfi olchanayotgan moddaning agregat xolatiga kora, ushbu modda uchun faqat oziga xos bolgan xususiyatlari yuzasidan korreksiya xisobi yuritib boriladi. Chunki texnologik jarayon taqozo etadigan bosim va xaroratga bogliq xolda olchangan sarf bilan standart qabul qilingan sharoitda olchanadigan sarf qiymat korsatikich bir biridan katta farq qiladi. Yani texnologik jarayonlarda odatda yuqori xarorat va bosim ositdagi reaksiyalar natijasidan keyingi xolat sarfi olchanishi mumkin, ammo xar bir modda uchun uning solishtirma zichligi, molekulyar massasi kabi xossalari faqat oziga xos va takrorlanmas boladi. Shuningdek xar modda uchun meyoriy xarorat va bosim xam aloxida xisoblanishi mumkin. Odatda gazlar xarorat oshgan sari xajmi ortib boradi. Bu xolatda xajmiy sarf olchash jarayonida chalkashliklar kelib chiqishini oldini olish uchun shu gazning kimyoviy va fizik noyob xossalaridan kelib chiqib, uning sarf xisobini meyorlanadi. Yani texnologik jarayondagi bosim va xaroratga kora olchangan sarf, meyoriy sharoitdagi sarf xisobiga ogiriladi. Odatda gazlar uchun meyoriy sharoit deb bir atmosfera bosimi va 20 C xarorat qabul qilinadi.