Farg‘ona, 2021-2022 “ Muhandislik kommunikatsiya qurilishi ” kafedrasi

Karbonatsiz qattio‘lik deyilganda suvdagi kal’siy va magniyning karbonatsiz tuzlarisul’fatlar, xloridlar, nitratlar va silikatlar borligi tushuniladi. Suvning qattio‘ligi litriga milligramm-ekvivalent bilan o‘lchanadi.
Suvning reaksiya aktivligi suvdagi vodorod ionlarining ko‘p yoki kamligini harakterlaydi, suvning kislotali yoki ishqoriylik xususiyatini ko‘rsatadi.
Suvda vodorod ionlarining ko‘p yoki kam bo‘lishi rN bilan belgilanib, bu ifoda suvdagi vodorod miqdorining teskari logarifmini ko‘rsatadi. Neytral reaksiyada rN=7, kislotali reksiyada rN<7 va ishqoriyli reaksiyada rN>7 bo‘ladi.
Suvning ishqoriyligi litrida milligramm-ekvivalent bilan o‘lchanib, suvdagi bikarbonat, karbonat, gidrat va kuchsiz kislota tuzlari borligidan dalolat beradi, shuning uchun suv bikarbonatli, karbonatli hamda gidratli ishqoriyliklarga ajratiladi.
Oksidlanishida kislorod litrida milligramm-ekvivalent bilan o‘lchanib, bu suvdagi organik va tez oksidlanadigan noorganik moddalar borligini ko‘rsatadi.
Temir, har litrda milligramm bilan o‘lchanib, u suvda temir (II)- oksid yoki temir (III)- oksid borligini xarakterlaydi. Er osti suvlarida temir ko‘pincha erigan 2 valentli holda uchraydi, er betidagi suvlarda esa kolloid va boshqa moddalar bilan birikkan holda va yana nordon gumin temir holida uchraydi.
Marganets, litrida necha milligramm bo‘lishiga qarab anio‘lanib, ko‘pincha temir bilan birga bikarbonatli temir (II)- oksidi holida uchraydi.
Silikat kislota, litrida necha milligramm bo‘lishiga qarab anio‘lanib, er beti va er ostidagi suvlarda har xil: birikma holidagi turlardan tortib ion ko‘rinishgacha uchraydi. Tarkibida silikat kislota bo‘lgan suvlarni yuqori bosimli qozonlarga solib bo‘lmaydi.
Azotli birikmalar suvda nitrat (HNO₃) va nitrit kislota (HNO₂) hamda ammiak holida uchraydi. Suvda bu moddalarning bo‘lishi uning chiqindi suvlar bilan ifloslanganligini ko‘rsatadi. Suvda ammiak bo‘lsa suv yaqindagina ifloslangan, nitrat kislota bo‘lsa suv ifloslanganiga ancha vaqt o‘tgan bo‘ladi. YUqoridagi hollar muhofaza qilinmagan ochiq suv havzalarida uchraydi.
YUqoridagi birikmalar chiqindi suv tashlanishidan muhofaza qilinganda ham bo‘lsa holda suvdagi bu moddalar noorganik birikmalardan hosil bo‘lganligidan dalolat beradi.
Xloridlar va sulfatlar (litrida milligramm) er osti va er usti suvlarida natriy, kal’siy va magniy tuzlari holida uchraydi.
Yod va ftor (litrida milligramm) er osti va ochiq suv havzalarida sof holda uchraydi. Bu moddalarning aholi sog‘ligi uchun gigienik ahamiyati juda katta.
Erkin gazlar kislorod, vodorod sul’fid, karbonat kislota er osti va er betidagi suvlarda katta oraliqda uchraydi.
Suvda kislorod bilan karbonat kislotaning bo‘lishi suvning ichimlik xususityaiga ta’sir qilmasa ham, metallarni zanglatadi, betonlarni emiradi. Suvda vodorod sul’fid bo‘lsaundan sassiq xid keladi va bunday suvlar metallarni zanglatadi.
Suv bakteriya va viruslar bilan unga tozalanmagan chiqindi suvlar tushishidan va yomg‘ir qirg‘oo‘larni yuvib tushishidan, odamlarning cho‘milishidan hamda hayvonlarning sug‘orish vaqtida ifloslanadi. Suvning bakteriya bilan ifloslanganligi bir millilitr suvdagi bakteriyalar soni bilan harakterlanadi.