|
Ma’ruzani mustaxkamlash uchun sovollar
Filtrlash jarayonida suv qanday tozalanadi ?
Filtratsiya tezligi nima ?
Filtrlash filtrlovchi asosga qarab necha turga bo‘linadi ?
Setkali filtrlarni qaysi turlari sanoatda ko‘proq ishlatiladi ?
Tez ishlovchi filtrlarda filtrlovchi material sifatida ko‘proq nimalardan foydalaniladi ?
7-MA’RUZA
Mavzu: Flotasiya va elektrokoagusiya usullari. Flotasiya usuli va uning nazariy asoslari. Flotatorlari konstruksiyasi va xisobi. Elektrokogulyasiya usuli va uning nazariy asoslari. Jarayon aparatlari bilan ta’minlashi.
Reja:
Suvni zararsizlantirish usullari.
Termik xlorlash va tozalash.
Qoldiq xlorni aniqlash.
Er osti suvlari kichik qishloq va rayon markazlariga berilayotgan vaqtda zararsizlantirilmaydi, katta shaharga ko‘p miqdorda berilayotgan vaqtdagina zararsizlantiriladi.
Suv asosan to‘rt usulda zararsizlantiriladi:
Termik usul,
Kuchli oksidlovchilarqo‘llanish usuli,
Oligodinamiya (qimmatbaho metallarning ionlari ta’siri),
Fizik usul (ultra tovush, radioaktiv, ultra binafsha nurlari ta’siri).
Eng ko‘p tarqalgan usul ikkinchi gruppa bo‘lib, bunda oksidlovchi sifatida xlor, xlor oksidlari, azon, yod, kaliy permanganat, vodorod peroksid, natriy gipoxlorit, kal’siy gipoxlorit qo‘llaniladi. Keltirilgan moddalar ichida amalda eng ko‘p qo‘llaniladigani xlor, ozon, natriy gipoxloritdir.
Xlorlash-suvni bakteriyalardan zarasizlantirishning ishonchli usulidir. Xlor ta’sirida ko‘pgina bakteriyalar hujayra protplazmasidagi moddalarning oksidlanishi natijasida o‘ladi. Xlorlash usuli har xil suv o‘tlarining ko‘payishiga imkon bermaydi.
Suvga xlor aralashtirilganda gipoxlorid kislota NSlO va xlorid kislota HCl hosil bo‘ladi.
Cl2 + H2O = HSlO + HCl
Gipoxlorid kislota NSlO parchalanib turadi, u beqaror modda:
NSlO = NSl + O.
- Gipoxlorid ioni OSl- bilan gipoxlorit kislota NSlO bakteriyalarni o‘ldirish xususiyatiga ega. Sl2 + NSlO + OSl lar yig‘indisi ozon aktiv xlor deyiladi.
Suvda ammoniy birikmalari bo‘lsa unga ammiak aralashtirilganda monoxloraminlar va dixloraminlar NHCl2 hosil bo‘ladi, ular ham bakteriyalarni o‘ldirish xususiyatiga ega, lekin ozon aktiv xlorga nisbatan uzoq vaqt kuchsizroq ta’sir qiladi.
Suvdagi xloramin holda uchragan xlorlarni bog‘langan aktiv xlor deyiladi.
Xlor miqdori bakteriyalar soniga qarab emas, balki suvdagi boshqa organik va anorganik moddalarning oksidlanishiga qarab olinadi.
Xlor suvga ozgina solinsa, bakteriyalarning hammasi o‘lmasligi mumkin, ko‘p tashlansa, suvning mazasi buziladi. SHuning uchun suvga solinadigan miqdori ichimlik suvida tajribalar o‘tkazib anio‘lanishi kerak.
Suvga etarli miqdorda xlor solinganliginiko‘rsatuvchi belgi sifatida, oradan 30 minut o‘tgach qolgan xlor miqdori olinadi. Bu qoldiq xlor miqdori litriga 0,3-0,5 milligramm bo‘lishi kerak.
Suv qancha katta bo‘lsaxlor shuncha yaxshi ta’sir qiladi, chunki unda gipoxlorid ionlari ko‘p bo‘ladi.
Suvga xlor aralashtirilgandan keyin kamida 30 minut turishi kerak. SHu maqsadda toza suv rezervuarlari yoki suv tozalash inshootidan shahargacha quvur ishlatiladi.
Suvga suyuq (gaz holatidagi) xlor aralashtiriladi, kichik vodoprovodlarda buning O‘rniga xlorli ohak qo‘llaniladi.
Gaz holdagi xlor 6 atm. da siqilgan holda ballonlarda suv tozalash inshootlariga keltiriladi. Ballonlarning hajmi 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55 litrli yoki bochkada bo‘lsauning hajmi 0,7-3 t bo‘ladi.
Suv tozalash inshootlarida tozalangan daryo suvlari filtrdan o‘tkazilganidan keyin uning har litriga 2-3 milligrammdan xlor qo‘shiladi. Er osti suvlarining har litriga 0,7-1 milligramm miqdorida xlor qo‘shiladi.
Daryo suvi gullagan bo‘lsaunga koagulyant kam sarflash maqsadida tozalanmasdan oldinham litriga 5 milligrammdan xlor qo‘shilishi mumkin.
Xlorni suvga aralashtirishda xlorator degan qurilmadan foydalaniladi. Xloratorning bosimli va vakuumli xillari bor. Bosimli xlorator xlor gazi atmosfera bosimidan yuqori bo‘lgan bosim ta’sirida ishlaydi, xlor gazi chiqib ketsa, xizmatchilarni zaxarlashi mumkin. SHuning uchun faqat vakuumli xlorator qo‘llanilmoqda. Ularning quvvati soatiga: 0,04-25,4 kg bo‘lgan LK-10;4,5-120 kg bo‘lgan LK-11; 0,08-82 kg bo‘lgan LONII-100; 3,5-25 kg bo‘lgan XV-11Vecherskiy sistemasidagi xillari mavjud.
LONII-100 xloratorida xlor bosimli reduktor orqali 0,1- 0,2 atm. ga tushiriladi, ejektororqali esa vakuum hosil qilinadi, shuning uchun xlor gazi bu qurilmadan xonaga tarqalmaydi.
Ishlab turgan xloratorlar soni 4 tagacha bo‘lsa1 ta qo‘shimcha xlorator, 6 tagacha bo‘lsa ,2 ta qo‘shimcha xlorator oliinishi kerak.
Odatdagi sharoitda 1 ta ballondan soatiga 0,5-0,7 kg xlor olish mumkin. Ballon issiq suv yoki issiq havo bilan isitilsa 1 ta ballondan olinadigan xlor miqdori 5 kg gacha oshadi.
Bochkalardan esa bochkaning yon devorining har kv. m yuzasidan soatiga 3 kg gacha xlor olinadi.
Xlorator qurilmasi joylashgan xona boshqa xonalardan ajratilgan va unda ichidagi havoni 12 marta almashtira oladigan ventilyasiya qurilmasi qurilgan bo‘lishi kerak.
Xlorli ohak ishlatilganda u suvda parchalanib, kal’siy gipoxlorid Sa (SlO) va kal’siy xlorid SaSl2*6N2O hosil qiladi. Kal’siy gipoxlorid gidrolizlanib, gipoxlorid kislota va O‘z navbatida qisman gipoxlorid ionlari hosil qiladi.
Xlorli ohak suvga 1-15 % li eritma holida aralashtiriladi. Bunda koagulyantni suvga eritish va aralashtirishda ishlatiladigan qurilmalardan foydalaniladi. Xlorli ohak zanglatish hususiyatiga ega bo‘lgani uchun baklar plastmassa, yog‘och, temir-betondan quriladi, jihoz va quvurlar polietilen va viniplastdan quriladi.
Ma’ruzani mustaxkamlash uchun sovollar
Suv nima uchun zarasizlantiriladi ?
Suv necha xil uslda zararsizlantiriladi ?
Sanoatda eng ko‘p tarqalgan zarasizlantirish usullarini aytib bering ?
Kuchli oksidlovchilar qo‘llash usuli haqida nimalar bilasiz ?
Suvni zararsizlantirish usullari va ahamiyati ?
Xlorlash usuliga tarif bering ?
Xlorni suvga aralashtirishda qaysi qurilmadan foydalaniladi ?
8-MA’RUZA
Mavzu: Suvni zararsizlantirish usullari. Dezodarasiya. Suv takibidan erigan organik moddalarni yo’qotish. Suvni zararsizlantirish usullarini klassifikasiyasi. Kuchli oksidlovchilar bilan suvni xlorlash.
Reja:
1. Suvni zararsizlantirish usullari.
2. Suvni xlorlash
3. Suvni ozonlash
4. Suvni bakteriyasarit nurlantirish.
Kogulyasiyalangandan so‘ng suvni tindirish va reagentlash orqali uning tarkibidagi bakteriyalarning asosiy qismi (90-95%) yo‘qotiladi. Lekin suv tarkibida qolgan bakteriyalar ichida kasal tarqatuvchi bakteriyalar va viruslar bo‘lishi mumkin, shuning uchun filtrlangan suv ichimlik-xujalik ehtiyojlarini qondirishga yuborilsa, albatta zararsizlantirilishi kerak.
Zararsizlantirishning quyidagi usullari mavjud: issiqlik orkali, kuchli oksidlash orqali, aligodinamik (qimmatli metallar oltin, kumush ionlarning ta’sirida va x,.z.) va fizik (ultratovush, ultrabinafsha nur yordamida va x,.z) eng ko‘p tarkalgan kuchli oksidlar yordamida. Okisdlovchilar sifatida xlor, ikki oksidli xlor, azon, yod, marganetslardan kaliy, vodorodperoksid, gipoxlorid natriy va kalsiydan foydalaniladi. Amaliyotda xlor, azon, gipoxlorid natriy ko‘p ishlatiladigan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
