Fan/modul kodi

MAVZU: TIJORAT BANKLARINING OPERATSIYALARI. 
REJA: 
1.Tijorat banklarining passiv operatsiyalari 
2. Tijorat banklarining aktiv operatsiyalari 
3. Tijorat banklarining noananaviy operatsiyalari 
Tijorat banklari asosan jamiyatdagi vaqtinchalik bo‘ sh pul mablag‘ larini 
jalb qilish va ushbu mablag‘ larni tegishli maqsadlarda joylashtirish orqali tegishli 

---

232 
foydani shakllantiradi. Banklarning vaqtinchalik mablag‘ larni jalb qilish bilan 
bog‘ liq operatsiyalari passiv operatsiyalar hisoblanadi. Banklarning passiv 
operatsiyalari tegishli xarajatlar evaziga amalga oshiriladi. Demak, tijorat 
banklarining passiv operatsiyalari natijasida moliyaviy resurslarni shakllantiradi. 
Resurslar ikkita yirik manba: jalb qilingan mablag‘ lar va o‘ z mablag‘ lardan 
iborat. Resurslar bank balansining passivida hisobga olib boriladi. Tijorat banklari 
balansi passivining asosiy ulushini majburiyatlar (jalb qilingan mablag‘ lar) tashkil 
etib, ulvar jami bank resurslari tarkibida 85-90 foizdan iborakt bo‘ ladi. 
Majburiyatlarni muddati va vujudga kelio‘ manbasiga qarab: barqaror va 
beqaror mablag‘ larga, ular uchun to‘ lanadigan xarajatlar miqdoridan kelib 
chiqib: arzon va qimmat mablag‘ larga ajratish mumkin. 
Jalb qilingan mablag‘ larning manbasi: 
Depozitlar: 
-
chaqirib olinguncha saqlanadigan depozitlar; 
-
muddatli depozitlar; 
-
jamg‘ arma depozitlar; 
Xalqaro bank amaliyotida bank resurslari tarkibida depozit mablag‘ lar, 
ayniqsa muddatli depozitlar asosiy ulushni tashkil etadi. Bank resurslari tarkibida 
muddatlli depozitlar ulushining yuqoriligi banklarning moliyaviy barqarorligini 
mustahkamlashga va to‘ lovga layoqatligini taminlashga bevosita tasir ko‘ rsatadi. 
Takidlash lozimki, respublikamiz tijorat banklari resurslari tarkibida muddatli 
mablag‘ larning ulushi ortib borish tendensiyasiga ega bo‘ lib, ushbu ko‘ rsatkich 
2001 yil yanvar holatiga taxminan 7-8 foizni tashkil etgan bo‘ lsa, 2008 yil 1 
yanvar holatiga ko‘ ra 17 foizga, 2018 yil 1 yanvar holatiga ko‘ ra 30-35 foizni 
tashkil etgan. 
Depozitsiz mablag‘ lar: 
-
banklararo kredit resurslari; 
-
hukumat hisobvaraqlaridagi vaqtincha bo‘ sh mablag‘ lar; 
-
tijorat banklardan olingan resurslar 
-
boshqa mablag‘ lar; 

---

233 
Banklarning depozit bo‘ lmagan mablag‘ lari tarkibida moliya bozoridan 
jalb qilimngan banklararo kredit resurslari asosiy salmog‘ ni tashkil etadi. 
Banklararo kreditlar asosan qisqa muddatli xarakterga ega bo‘ lib, odatda ushbu 
kreditldarni berish va olish jarayoni o‘ zining tezkorligi ilan muhim ahamiyatga 
ega. Ushbu jarayon bo‘ yicha asosiy opreatsiyalar banklarning vakillik 
hisobvaraqlari doirasida amalga oshiriladi. YAni, tijorat banklari o‘ zaro 
kelishuvga erishganda mablag‘ lar vakillik hisobvaraqlari orqali o‘ tkazib beriladi. 
SHu bilan birga ushbu kreditlar tijorat banklari uchun nisbatan arzon va muddatli 
jihatidan