|
TABIIY QATTIQ YOQILG’ILARGA TORF, QO’NG’IR KO’MIR, TOSH KO’MIR, CHALA ANTRASIT VA ANTRASITLAR, YONUVCHI SLANESLAR KIRADI.
SUN’IY QATTIQ YOQILG’ILARGA ASOSAN TABIIY YOQILG’ILARNI TERMOKIMYOVIY QAYTA ISHLASH NATIJASIDA OLINADIGAN MAHSULOTLAR; KOKS, CHALA KOKS, YOG’OCH KO’MIRI KIRADI. BA’ZAN SUN’IY QATTIQ YOQILG’IGA TABIIY YOQILG’INI MEXANIK QAYTA ISHLASH MAHSULOTLARI, KO’MIR CHANGI, TORF, QO’NG’IR KO’MIR VA TOSH KO’MIR BRIKETLARI HAM KIRITILADI.
Tabiiy qattiq yoqilg’ining asosiy turlarining ko’rsatkichlari.
Yoqilg’i turi
|
Yonuvchi massa tarkibi
|
namligi va kul-liligi
|
uchuv-chan moddalar chiqishi
|
Qkishchi
Mjoul/kg
|
|
Sg
|
Ng
|
Og
|
Ng
|
Sgor+k
|
0
|
Wr
|
Vg %
|
|
Torf
|
57,8
|
6,0
|
33,4
|
2,5
|
0,3
|
5,012,5
|
40-50
|
70 gacha
|
8,38-10,47
|
qo’ng’ir ko’mir
|
55-78
|
4,5-6,5
|
15-30
|
0,6-1,6
|
0,3-6,0
|
15-25
|
15-60
|
60 gacha
|
7,33-20,31
|
toshko’mir
|
75-90
|
4-6
|
3-13
|
1,0-2,7
|
0,5-6,0
|
5-45
|
3-13
|
9-50
|
23,0-27,23
|
Antrasit
|
90-96
|
2-3
|
1-3
|
0,5-1
|
0,5-3,0
|
16-30
|
5-11
|
9,0
|
23,02-27,2
|
yonuvchi slanes
|
58-74
|
7,5-9,5
|
10,1-16,5
|
0,3-1,5
|
4,9-14,5
|
48-64
|
11,5-17
|
80-90
|
5,53-10,34
|
|
Toshko’mir tasnifi
Ko’mir turi
|
belgilanishi
|
uchuvchan moddalar chiqishi
|
koks qoldig’ining tavsifi
|
Uzun alangali
|
D (U)
|
36 va ortiq
|
kukunsimon-chala yopishgan
|
Gazli
|
G
|
35 va ortiq
|
yopishqoq
|
gazli-moyli
|
GJ (GM)
|
27-37
|
yopishqoq
|
moyli
|
J (M)
|
27-37
|
yopishqoq
|
koksli-moyli
|
KJ (KM)
|
25-31
|
yopishqoq
|
koksli-ikkinchi
|
K2
|
17-25
|
yopishqoq
|
Koksli
|
K
|
18-27
|
yopishqoq
|
sust yopishqoqli
|
OS (SYo)
|
14-22
|
yopishqoq
|
Kam yopishqoq
|
SS (KYo)
|
25-37
|
kukunsimon-chala yopishqoq
|
Kuchsiz
|
T (K)
|
8-17
|
kukunsimon-chala yopishqoq
|
Bilamiz
|
Bilishni xoxlaymiz
|
Bildik
|
Ko’mirlarni kokslanadi.
|
Ko’mirlarni kokslash natijasida nimalar olinadi?
|
Ko’mirlarni kokslash natijasida olinadigan mahsulotlar miqdorining o’rtacha qiymatlari quyidagicha: koks 70-80 %, koks gazi 14 %, tosh ko’mir moyi – 3-4 %, benzol – 11,2 %, ammiak 0,3–0,4 %.
|
Neft qazilma boylik.
|
Tarkibi va xossalariga qarab neft qanday guruhlarga bo’linadi?
|
1) Katta miqdorda benzin fraksiyasi bo’lgan yengil neft (<850 kg/m3) va og’ir (>850 kg/m3) neftlar;
2) Kam oltingugurtli (S=0,65%), oltingugurtli (S=0,51,9 %) va ko’p oltingugurtli (S>1,9 %) neftlar;
3) Kam moyli (moylar miqdori 8% dan ko’p bo’lmagan), moyli (moylar miqdori 8-25 %) va ko’p moyli (moylar miqdori 25 % dan ko’p) neftlar;
4) Parafinsiz (parafin miqdori1% gacha) va parafinli (parafin miqdori 2 % dan ko’p) neftlar.
|
7
|
«Gazsimon yoqilg’i yonishining fizik-kimyoviy xossalari»
|
Kinetika qonunlariga asosan kimyoviy reaksiyaning tezligi reaksiyaga kirishayotgan moddalar konsentrasiyasi, harorat va bosim kabi omillar bilan aniqlanadi (belgilanadi), reaksiyaning kechish mexanizmi esa molekulyar xarakterga ega bo’ladi.
Ko’pgina kimyoviy jarayonlar reaksiyaga kirishuvchi tizim tarkibida juda kam miqdorda katalizator va ingibitor moddalarining mavjudligiga juda sezgir ekanligini ko’rsatadi. Katalizator reaksiyani tezlatadi, ingibitorlar esa sekinlashtiradi.
Reaksiya vodorod H2 molekulasining biron bir m molekula bilan to’qnashishi natijasida vodorod molekulasining ikkita atomga parchalanishidan boshlanadi.
H2 + m H + H + m (a)
Bunday parchalanish natijasida vujudga kelgan vodorod atomlari faol markazlar bo’lib, quyidagi bo’g’inlardan tuzilgan zanjirli reaksiyani boshlab beradi:
H + O2 = OH + O (b)
OH + H2 = H2O + H (v)
O + H2 = OH + H (g)
OH + H2 = H2O + H (d)
Ushbu reaksiya birinchi siklining natijaviiy tenglamasi
H + O2 + 3H2 = 2H2O + 3H (e)
|
SHoxlanadigan zanjirli reaksiyalar uchun kuzatilishi mumkin bo’lgan eng kichik tezlik W1 boshlang’ich faol markazlar vujudga kelish tezligidan (W0 dan) katta bo’ladi. Shuning uchun bu tezlikga mos keluvchi induksiya davri eind qiymatining birdan ancha katta bo’lishini ta’minlaydi.
SHuning uchun bo’ladi
f = q , = 0 da - nisbat noaniqlik ko’rinishiga o’tadi.
Lopital qoidasiga asoslanib bu nisbatning surat va maxrajini alohida-alohida differensiallasak
Majburiy alangalanish (yoqish, yondirish).
Siquv yordamida yonuvchan aralashma haroratini butun hajm bo’yicha asta sekinlik bilan alangalanish haroratigacha ko’tarib, yoqish ichki yonuv dvigatellarida keng qo’llanilmoqda.
SHu usul bilan bir qatorda, texnikada yana bir usul, majburiy alangalanish yoki yondirish ham keng tarqalgan. Bu usulni amalga oshirish uchun, yonuvchan aralashma hajmini biror qismida yuqori haroratli manba (uchqun, kichik alanga, qizdirilgan jism va hokazo) joylashtiriladi. Avval hajmning shu qismida alangalanish sodir bo’ladi. Yonuvchi aralashmaning asosiy qismi sovuq bo’ladi. Keyinchalik alanga ma’lum tezlik bilan butun hajmga tarqaladi.
8
|
«YOQILG’I ALANGASINING TARQALISH CHEGARALARI»
|
HARAKTSIZ GAZ-HAVO ARALASHMASIDAGI MOLEKULYAR ISSIQLIK O’TKAZUVCHANLIK YO’LI BILAN ISSIQLIKNING YONISH DOIRASIDAN YANGI QATLAMLARGA O’TISHI NATIJASIDA ALANGA FRONTINING TARQALISHI ALANGANING NORMAL TARQALISHI YOKI NORMAL YONISHI DEB ATALADI.
NORMAL YONISH JARAYONIDA ALANGANING ALANGALANMAGAN ARALASHMAGA NISBATAN NORMAL VA FRONT SIRTIGA TOMON YO’NALISHDA TARQALISH TEZLIGI ALANGA TARQALISHINING NORMAL TEZLIGI DEYILADI.
Harakatsiz gaz-havo aralashmasining quvur ichida yondirilganda haroratning o’zgarishi.
|
Bilamiz
|
Bilishni xoxlaymiz
|
Bildik
|
Yoqilg'ining yonishi havo yordamida amalga oshadi.
|
Yoqilg’i qanday miqdordagi havo hisobiga yonadi?
|
Yondirgichga kelayotgan gaz, atmosferadan yonish uchun zarur bo’lgan havoning 50–60 % ni injeksiya qiladi. Hosil bo’lgan gaz-havo aralashmasi yondirgichdan chiqayotganda quvurchaning chiqish teshigi oldida alanga mash’ali ko’rinishida yonadi. Alanga mash’alasi ichki (qoraroq) va tashqi konuslardan tuzilgan. Tashqi konusda atmosferadan diffuziyalangan havo hisobiga aralashma (gaz) oxirigacha yonadi.
|
|
|
|
Havo bilan yoqilg’i aralashmasi yonishida alanga tarqalishining normal tezligi qiymatini quyidagicha aniqlasa bo’ladi:
Yonuvchi gaz
|
Havo bilan aralashma hosil qilgan gazning hajmiy miqdori, %
|
Alanga normal tarqalishining maksimal tezlgi, m/sek
|
Aralashmadagi maksimal tez-likka mos keluvchi gazning miqdori, %
|
Vodorod
Uglerod oksidi
Metan
|
4.1
12.5
5.0
|
74.0
74.0
14.0
|
2.08
0.29
0.23
|
37.0
48.0
9.8
|
9
|
Mavzu: «YONISH TURLARI HAQIDA TUSHUNCHA»
|
Uzun quvurdagi gaz-havo aralashmasi ichida alanga tarqalayotgan paytda normal yonish detonasion yonishga o’tadi. Detonasiyaning yuzaga kelishi quyidagicha tushuntiriladi: aralashmaning yonishi paytida hosil bo’layotgan yonish mahsulotlari alanga tarqalayotgan tomonga qarama-qarshi yo’nalishda erkin kengayish imkoniyatiga ega bo’lmagani uchun yonish fronti oldida aralashma qatlamlarining yuqori darajada siqilishini keltirib chiqaradi.
NATIJADA SIQILISHNING ZARBA TO’LQINI VUJUDGA KELADI VA U ALANGA FRONTI OLDIDA 1000-4000 m/sek TEZLIKDA TARQALADI.
GAZ VA HAVONI BERISH HAMDA ARALASHTIRISH SHAROITLARIGA QARAB GAZSIMON YOQILG’INING YONISHI UCH XIL BO’LISHI MUMKIN: KINETIK, DIFFUZION VA ARALASH.
ERKIN DIFFUZION YONISH MASH’ALINING TUZILISHI
|
Bilamiz
|
Bilishni xoxlaymiz
|
Bildik
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
