Fanidan o‘quv uslubiy majmua

YONUVCHI AYRIM GAZLARGA QUYIDAGILAR KIRADI: UGLEROD OKSIDI (CO), VODOROD (H₂), METAN (CH₄), OLTINGUGURTLI VODOROD BIRIKMASI (H₂S) VA TURLI UGLEVODORODLAR (C_mH_n). YONMAYDIGAN GAZLARGA QUYIDAGILAR KIRADI: UGLEROD OKSIDI (CO₂), OLITINGUGURT OKSIDI (SO₂), AZOT (N₂), KISLOROD (O₂).


2 – ilova

Yoqilg'i tarkibini bir massadan boshqasiga qayta hisoblash ko'paytgichlari. № Yoqilg'ining berilgan massasi Massalararo hisoblash koeffisiyentlari ishchiga yonuvchiga quruqqa Ishchi 1 Yonuvchi 1 Quruq 1

3 – ilova.

Bilamiz	Bilishni xoxlaymiz	Bildik
Kul yoqilg'ining yonishi natijasida hosil bo'ladigan mineral qoldiqdan iborat.	Kul hosil bo'lishining asosi yoqilg’i tarkibida mineral aralashmalarning mavjudligidir. Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi kulni qanday farq qiladilar?	Birlamchi kul yoqilg'ini hosil qiluvchi moddalar tarkibidagi mineral aralashmalardan hosil bo'ladi; ikkilamchi kul yoqilg'ining hosil bo'lish jarayonida unga kirib qolgan mineral aralashmalardan va uchlamchi kul esa - qazib olish paytida qo'shilgan aralashmalardan hosil bo'ladi. Bunday aralashmalarga sulfatlar, karbonlar, silikatlar, fosfatlar, xloridlar, piritlar va boshqa birikmalar kiradi. Kul tarkibiga AI2O2 , SaO, Na2O , K2O , SiO2 , FeO va boshqalar kabi oksidlar kiradi.

4	«YOQILG'I TO'LIQ YONISH JARAYONINING ASOSIY KO'RSATKICHLARI»

HAR QANDAY YOQILG'INING YONISHI QUYIDAGI KIMYOVIY REAKSIYALARNING TENGLAMALARI BILAN IFODALANILADI:




Normal sharoitda 1 kmol kislorod 22,4 m³ hajmini egallashi hisobga olinsa, unda uglerod uchun kislorodning nazariy sarfi, quyidagiga teng bo'ladi, m³/kg:
(4.8)
Xuddi shu kabi 1 kg vodorod va oltingugurtning (4.2) va (4.3) to'la yonishi uchun zarur bo'lgan kislorodning nazariy miqdori aniqlanadi:
(4.9)
(4.10)

ORGANIK YOQILG'ILAR	tarkibiy tuzilishi	REAKSIYA SABABI
Organik yoqilg’i yoqilganda 1500-1600 ^0S haroratdan boshlab yonish mahsulotlarida ko’p miqdorda uglerod oksidi CO va vodorod N2 hosil bo’ladi;	ular quyidagi reaksiyalar asosida karbonat angidrid va suv bug’ining quyidagi reaksiyalari asosida termik (issiqlik ta'siridan) dissosiasiyalanish natijasida yuzaga keladi: CO2  CO+0,5O2 H2O  H2+0,5O2 H2O  OH+0,5H2	Harorat oshishi bilan karbonat angidrid CO2 va suv H2O ning dissosiasiyalanish darajasi ortadi, chunki bu reaksiya endotermik reaksiyadir. Yonish mahsulotlari tarkibidagi bu gazlarning konsentrasiyasi (parsial bosimi) kamayganda dissosiasiyalanish darajasi ortadi, chunki dissosiasiya hajm ortishi bilan birga kechadi.

Ba’zi yoqilg’ilar uchun  koeffisiyenti va RO_2MAKS ning qiymatlari.

Yoqilg’i		RO2max	Yoqilg’i		RO2max
O’tin	0,035	20,3	Antrasitlar	0,044	20,1
Torf	0,073	19,6	Kuznesk ko’mirlari:
Slanes	0,21	17,4	-Kemerovo	0,119	18,7
Moskva oldi ko’miri	0,088	19,3	-Prokopevsk	0,115	18,9
Ural ko’mirlari:			-Leninsk	0,143	18,3
-CHelyabinsk ko’miri	0,09	19,1	-Aralichevsk	0,095	19,2
-Egoshirsk	0,080	19,5	Metan	0,79	11,7
-Kizelovsk	0,145	18,3	Mazut	0,3	16,1
Donesk ko’mirlari			Tabiiy gaz	0,78	11,8
-uzun alangali	0,123	18,7
-bug’li	0,129	18,6
qiziganda birikadigan	0,115	18,8
-kuchsiz	0,108	19,0

5	«YONISH NAZARIYASINING ASOSIY QONUNLARI ORGANIK YOQILG'INING ASOSIY ISSIQLIK VA TEXNIK KO'RSATKICHLARI»

YOQILG’INING YONUVCHI MODDALARI BILAN OKSIDLOVCHINING ARALASHMASI BERILGAN HARORAT VA BOSIMDA ICHKI ISSIQLIK ENERGIYASIDAN TASHQARI, SHUNINGDEK KIMYOVIY ENERGIYAGA EGA; BU ENERGIYA MODDALAR O’ZARO REAKSIYAGA KIRISHGANDA AJRALIB CHIQADI YOKI YUTILADI.



GOMOGEN SISTEMA DEGANDA BUTUN MASSASI BO’YICHA XOSSALARI BIR XIL BO’LGAN SISTEMA (MASALAN, SUYUQLIK, GAZ YOKI ERITMA) TUSHUNILADI. GOMOGEN SISTEMA UNDAGI TA’SIRLANUVCHI MODDALAR O’RTASIDA AJRATUVCHI YUZANING YO’QLIGI BILAN XARAKTERLANADI. GOMOGEN SISTEMADAGI REAKSIYAGA MISOL QILIB GAZSIMON YOQILG’I BILAN HAVONING ARALASHMASI YONISHINI KELTIRISH MUMKIN. GETEROGEN SISTEMA DEGANDA TURLI AGREGAT HOLATDA BO’LGAN MODDALARDAN TUZILGAN SISTEMA TUSHUNILADI. GETEROGEN SISTEMADAGI REAKSIYAGA MISOL QILIB QATTIQ YOKI SUYUQ YOQILG’INI GAZSIMON OKSIDLOVCHI (HAVO) YORDAMIDA YOQISHNI KELTIRISH MUMKIN.

Agar reaksiya quyidagi ko’rinishda bo’lsa: ^ va haqiqiy issiqlik sig’imining haroratga bog’liqlik tenglamasi: ^ ko’rinishga ega bo’lsa,  , koeffisiyentlari tegishlicha quyidagilarga teng bo’ladi:

Bilamiz	Bilishni xoxlaymiz	Bildik
Ta’sirlanuchi massalar qonuni kimyoviy reaksiyaning tezligi o’zaro ta’sirlanuvchi moddalarning konsentrasiyasiga bog’liqligini ifodalaydi.	Kimyoviy reaksiyaning tezligi tushunchasi hajm va vaqt birligida o’zaro qanday bog’lanadi?	Kimyoviy reaksiyaning tezligi tushunchasi hajm va vaqt birligida o’zaro ta’sirlanagan moddalarning mollarda ifodalangan miqdorini anglatadi. Demak, kimyoviy reaksiyaning tezligi W vaqt birligida modda konsentrasiyasining o’zgarishi bilan xarakterlanadi: Ta’sirlanuvchi massalar qonuni bo’yicha kimyoviy reaksiyalarning tezligi o’zaro ta’sirlanuvchi moddalarning konsentrasiyasiga proporsionaldir.

Van-Goff qonuniyati bo’yicha reaksiyaning issiqlik samarasi bilan muvozanatlik konstantalarining haroratga bogliqligini quyidagicha ifodalash mumkin:

5.1- jadval

Harorat ^0K	Ba’zi yonish reaksiyalari uchun “k” ning qiymati
	CO+1/2O2=CO2	H2+1/2O2=H2O	CO+H2O=CO2+N2	OH+1/2H2=H2O
300	0,182510^-14	0,163710^-39	0,111510^-4	0,514010^-46
500	0,988610^-25	0,130210^-22	0,759310^-2	0,351810^-20
1000	0,633110^-10	0,872810^-10	0,7524	0,360410^-11
1500	0,508710^-5	0,188510^-5	2,6990	0,401610^-6
2000	0,137110^-2	0,289210^-3	4,7410	0,137810^-3
2500	0,381010^-1	0,603710^-2	6,3110	0,462510^-2
3000	0,3417	0,462810^-1	7,3820	0,484110^-1

ZANJIRLI REAKSIYALAR QATORIGA, XUSUSAN VODOROD, UGLEROD OKSIDI, METAN VA BOSHQA UGLEVODORODLARNING YONISHI KIRADI. AKADEMIK SEMYONOV N.I. VA UNING SHOGIRDLARI ZANJIRLI REAKSIYALAR NAZARIYASINI KENG KO’LAMDA RIVOJLANTIRILDI. USHBU NAZARIYAGA ASOSAN, ZANJIRLI REAKSIYALAR BIR QATOR KIMYOVIY O’ZGARISHLAR ORQALI KECHADI. BUNDA REAKSIYANING BO’SH ATOMLARI VA TO’YINMAGAN VALENTLIKGA EGA RADIKALLAR KO’RINISHIDAGI ORALIQ MAHSULOTLARI MUHIM ROL O’YNAYDI. REAKSIYA KECHISHI JARAYONIDA OXIRGI MAHSULOT BILAN BIRGA REAKSIYANING DAVOM ETISHINI TA’MINLANMAYDIGAN YANGI ORALIQ AKTIV MARKAZLAR HAM HOSIL BO’LADI.

6	«ORGANIK YOQILG’ILARNING TURLARI»