Фанидан маъруза матни

ГЭҚларда йиллик чиқимлар И
ГЭҚ
(сум/йил), 
фойдаланиш харажатлари И
ЭКС
, 
амортизацияга ажратиладиган И
АМ
, меҳнат ҳақ фонди И
МҲФ
, солиқлар И
С
, банкларга тулов И
Б
ва 
гидроузелга ажратиладиган чиқимлардан (Иг) ҳосил бўлади: 
И
ГЭҚ
=И
ЭКС 
+ И
АМ 
+ И
МҲФ 
+ И
С 
+ И
Б
+ 
Э
И
Г
бунда: 
Э
1,0 - гидроэнергетиканинг гидроузелни ишчи ҳолатида сақлаб туришга ажратиладиган 
йиллик чиқимлардаги ҳиссасини белгиловчи коэффициент. 
Фойдаланиш харажатлари йиллик чиқимларнинг тахминан 10 – 20% ини, амортизация 
харажатлари эса 50 – 60 % ини ташкил қилади 
И
ЭКС
=(10 20%) И
ГЭҚ
; И
АМ
=(50-60%) И
ГЭҚ
Банк кредитлари ѐки инвестиция фоизларини тўлаш тартиби йиллик чиқимлар миқдори ва 
таркибига катта ўзгартиришлар киритади. Шу сабабли И
Б
харажатларига боғлиқ ҳолда қолган 
харажатлар белгиланади.
ГЭҚ томонидан ишлаб чиқарилган электроэнергия таннархи қуйидаги формула билан 
аниқланади. 
Эйил
И
Э
ГЭК
сўм/кВт соат 
бунда 
Э
йил
 – 
бир йилда ГЭҚ дан берилган электр энергияси миқдори,кВт.соат 
Насос станцияларда иқтисодий кўрсаткичлар сифатида 1 м
3
ҳайдаб берилган сув таннархи, 
истеъмол қилинган электр энергиясининг 1 м
3
ҳайдаб берилган сув миқдорига келтирилган 
солиштирма қиймати аниқланади.
ΔW = 
W
И
ГЭК
сўм/м
3
; ΔN = 
ИСТ
ИСТ
ЙИЛ
N
Э
.
(кВт.соат)/м
3
Иқтисодий самарадорликни таққослаш усулида 
Капитал сарфни ва йиллик чиқимларни ҳар хил техник варианлар учун кўрилади ва 
қўшимча капитал сарф бўйича таққослаш самарадорлиги кўрсатгичи аниқланади: 

---

Е
И
И
К
К
2
1
1
2
бу ерда К
1 
ва И
1
- кўпроқ маблағ талаб қиладиган вариант бўйича капитал сарф, сўм, ва йиллик 
чиқим, сум/йил;
К
2
ва И
2
- худду шундай маблағ талаб қиладиган вариант бўйича. 
Таққосланадиган техник ечим вариантлари бир хил шартга келтирилган бўлиши шарт; 
энергетикада - чиқараѐтган электроэнергия сифат ва сони; ирригацияда - бир хил қишлоқ 
хўжалиги махсулоти етиштириш; сув таъминотида - керакли миқдорда ва сифатда сув бериш ва 
бошқа. 
Капитал маблағ кўп талаб қиладиганвариант иқтисодий самарали бўлиши учун ушбу шарт 
бажарилиши керак. 
Е
И
И
К
К
И
К
Е
н
2
1
2
бу ерда Е
Н
- қўшимча капитал сарфнинг таққослаш самарадорлиги норматив коэффициенти. 
Олдинги йиллари Е
Н
=0,12 қабул қилинган. 
Таққослаш самарадорлиги кўрсатгичи бўлиб қўшимча капитал сафни қўтилиш даври Т
ок
ҳисобланади. 
1
2
2
1
И
И
К
К
T
ок
T
ок
- нинг норматив катталиги 
н
Н
Е
Т
1
кўп варианларни таққослашда умумий кўрсатгич - келтирилган ҳаражатлар 
РЗ
, сум/йил қабул 
қилинади. 
З Е K И
Н
Энг оптимал вариантда: 
min
З
бўлиши шарт. 
Гилроэнергетикада капитал сарфни таққослаш самарадорлиги усули кенг қўлланилади. 
Альтернатив вариант қилиб НГУ ѐки КЭС олинади. ГЭС оптимал варианти амалда Е
ГЭС
н
Е
ѐки 
Т
ГЭС
н
Е
да олинади. 
t
I
t
t
t
’
Н
Р
И
К
Е
З
)
1
(
)
(
1
бунда Т - капитал сарф К
t
- ажратилиши ва йиллик чиқимлар И
t
- ўзгариши йиллари сони ; 
И
t
- t 
йили йиллик чиқим кўпайиши; Р ва Е
н
- дисконтирования коэффициенти ва таққослаш иқтисодий 
самарадорлиги.