Фанидан маъруза матни

 
12.1 – расм. Сув эне ргиясидан фойдаланишнинг тўғонли схемаси 
1 – сув манбаи; 2 – сув омбори; 3 – тўғон. 
Тўғонли схемадаги напорга боғлиқ ГЭСлар ўзанда ѐки тўғон ортида жойлашиши мумкин. 
Агар ГЭС ўзанда жойлашган бўлса, у тўғон билан биргаликда напор ҳосил қиладиган иншоотлар 
таркибига киради (12.2 – расм). Бунда ГЭС биноси юқори беъфдан сув босимини тулиқ қабул 

---

қилади ва маҳкамлик бўйича барча талабларга жавоб беради. Бундай ГЭСларда напор қиймати
кичик бўлади. 
Агар напор қиймати турбина диаметри қийматидан 6 марта ортиқ бўлса, унда ГЭС 
биносига сув босимини қабул қилувчи иншоот деб қараш мумкин эмас. Бундай ҳолларда ГЭС 
биноси тўғон ортида қурилади ва сув босимини қабул қилмайди (12.3 – расм). Сув турбиналарга 
тўғон ичида жойлашган ѐки унинг устидан, баъзи ҳолларда ѐнидан ўтган махсус қувурлар 
ѐрдамида етказиб берилади. 
 
12.2 – расм. Ўзанда жойлашган тўғонли ГЭС схемаси. 
1 - ГЭС биноси; 2 - йўл; 3 - юқори бьеф; 4 - тўғон;
5 - тўғоннинг сув тушар қисми; 6 - қуйи бьеф. 
Деривация схемаси. Бу схема асосан катта нишабликка эга бўлган сув манбаларида 
қўлланилади. (12.4 – расм). 
Сув манбаининг танланган жойида нисбатан кичик тўғон қурилади ва кичик ҳажмли сув 
ҳавзаси юзага келади. Ҳавзадаги сув манбанинг табиий ўзани бўйича ҳам махсус қурилган 
деривация каналига хам берилиши мумкин. Деривация каналининг нишаблиги сув манбаи 
нишаблигига нисбатан анча кичик ва мана шу фарқ ГЭС напорини ташкил қилади. Деривация 
канали сувни босим ҳавзасига, ундан эса қувурлар орқали турбиналарга етказиб беради. ГЭСдан 
оқиб чиққан сув манбага ѐки бирон бир каналга берилиши мумкин. 

---

12.3 – расм. Тўғон ортида жойлашган ГЭС схемаси.
1-
сув тушар тўғон; 2 - сув дарвозаларини кўтариб туширувчи кран; 3 - станция тўғони; 4 - 
ГЭС биноси; 5- турбина қувури.