ГЭСнинг тўла напори
юқори бьефдан қувурларга сув кирадиган кесимдаги (1-1) ва қуйи
бьефдаги сўриш қувуридан чиқиш кесимидаги(2-2) сув оқимининг солиштирма энергиялари фарқи
билан аниқланади.
Н
Т
= Е
1-1
– Е
2-2
.
10.5 – расм. ГЭС напорини аниқлаш схемаси.
1 кг суюқлик массасига мос келувчи солиштирма энергияни жоул ҳисобида Э деб
белгиласак, унда 1н суюқлик оғирлигига тўғри келадиган энергия Е =Э/g, м га тенг бўлади, унда
;
2
2
1
1
g
Е
g
Е
Н
Т
Агар солиштирма энергияни Бернулли тенгламаси орқали ифодаласак 1-1 ва 2-2 кесимлари
учун қуйидаги боғланишга эга бўламиз.
;
2
2
2
Z
E
-
E
H
2
2
2
1
2
2
1
1
2
2
2
2
2
1
1
1
2
-
2
1
-
1
T
g
h
Z
h
Z
g
g
P
Z
g
g
P
Бунда Z
1
,
Z
2
–1-1 ва 2-2 кесимлари оғирлик марказларининг (М
1
ва М
2
нуқталар) 0-0 таққослаш текислигига нисбатан жойлашиш баландлиги, м.
Р
1
/ g, Р
2
/ g - юқори ва қуйи бьефлари сув сатҳларидан оғирлик марказларигача бўлган
чуқурлик (пъезометрик баландлик), м.
Р
1
, Р
2
– 1-1 ва 2-2 кесимлар оғирлик марказига мос келувчи сув босимлари, Па.
- сув зичлиги, кг/м
3
g – эркин
тушиш тезланиш, м/сек
2
9
1
2
/2g, 9
2
2
/2g – 1-1 ва 2-2 кесимларидаги оқимнинг солиштирма кинетик энергияси.
1
-
2
– 1-1 ва 2-2 кесимларидаги сувнинг ўртача тезлиги м/с.
- Кориолис коэффицент и.
Юқоридаги келтирилган боғланишдаги Z
1
+ h
1
ва Z
2
+h
2
йиғиндиларни қуйидагича ѐзишимиз
мумкин.
Z
1
+h
1
= ЮБСС – юқори бъеф сув сатҳи, м.
Z
2
+h
2
= ҚБСС – қуйи бъеф сув сатҳи, м.
Унда (2.4.) богланишни қуйидагича ѐзишимиз мумкин.
Н
Т
= ЮБСС - ҚБСС -
;
2
2
2
2
2
1
2
2
2
1
g
Н
g
Г
Гидротурбина қурилмасининг напори ѐки ҳисобий напор қуйидаги боғланиш билан
аниқланади.
H
x
= ЮБСС - ҚБСС -
h
g
2
2
2
2
1
Бунда
h
- юқори беъфдан турбинагача бўлган сув йўлида йўқолган напор қиймати, м.
h
нинг таркибига турбина қувурига киришдаги, оқизиқ ушлаш панжарасидаги, қувур
узунлиги бўйича йўқолган напорлар киради.
h
катталиги
Н
Г
нинг тахминан 2 - 5%ни ташкил қилади.
ГЭС сув сарфи Q, м
3
/с.
Бу қиймат манбанинг сув сарфига, сув омборидаги сув ҳажмига,
энергетика тизимининг истеъмолига боғлиқ бўлади. Агар ГЭС фойдаланилаѐтган гидротехник
иншоотларда қурилган бўлса, унда ГЭС сув сарфи иншоотнинг сув бериш графигига мос ҳолда
аниқланади. ГЭСдаги максимал сув сарфи унинг барча турбиналарининг сув ўтказиш қобилияти
билан аниқланади. Бу қиймат ГЭС турига қараб катта диапазонда ўзгаради. Масалан: Самара
ГЭСида 22 та турбина ўрнатилаган бўлиб уларнинг ҳар бири 675 м
3
/с сувни ўтказади. ГЭСнинг
максимал сув сарфи 15000 м
3
/сни ташкил қилади.
ГЭС
қуввати.
Бу
кўрсаткич
ГЭСнинг
энергетик
потенциалини
аниқлайдиган
кўрсаткичларидан биридир.
Маълумки, қувват вақт бирлигида бажарилган иш миқдори билан
аниқланади. Демак, ГЭСда бу вақт бирлиги ичида ишлаб чиқарилган электр энергия миқдори.
Унинг ўлчов бирлиги - ватт (Вт), киловатт (кВт) мегаватт (МВт), гигаватт (ГВт) ва тераватт (ТВт)
қилиб қабул қилинган.
Агар ҳосил қилинган напор Н м, иншоотлар, турбина ўтказиши мумкин бўлган
сув сарфи
Q, м
3
/с аниқ бўлса, унда сув оқимининг потенциал қуввати қуйидагича аниқланади, кВт.
N
n
=
H
Q
H
Q
g
81
,
9
Лекин бу қувват қийматининг барчаси электр энергияни ишлаб чиқаришга сарф бўлмайди.
Бу қувватнинг бир қисми ГЭСда гидравлик ва механиқ қаршиликни енгишга сарф бўлади. Шунинг
учун турбина вали қуввати
N
T
=9,81 Q H
T
га тенг бўлади.
бунда,
T
– турбина фойдали иш коэффиценти (ФИК)
Ишчи ғилдирак диаметри 1 м атрофида бўлган турбиналар учун ФИК максимал қиймати 0,91
га, йирик турбиналар учун 0,93 – 0,96 га тенг.
Гидроагрегат қуввати генератордаги энергия йўқолишни ҳам ҳисобга олади ва қуйидигича
аниқланади:
N
га
=N
T
га
= 9,81Q H
T
Г
бунда,
Г
– генератор ФИК.
га
– гидроагрегат ФИК.
ГЭСнинг номинал қуввати ундаги генераторларнинг номинал (паспортда кўрсатилган)
қувватлари йиғиндисига тенг, квт.
N= N
ГЕН
.n,
бунда, N
ГЕН
– генератор номинал қуввати, кВт.
n – ГЭСда ўрнатилган генераторлар сони.
ГЭСда ишлаб чиқариладиган энергия
миқдори киловатт – соат билан ўлчанади.
Э = N
га
t= 9,81 Q H
га
t
бунда, t - ҳисобга олинадиган вақт, соат.
Сув омборидан ѐки гидротехник иншоотдан ГЭС орқали йил давомида берилган сув ҳажми
W, м
3
деб қабул қилинса, унда ГЭСнинг йиллик ишлаб чиқарилган энергиси
.
2
,
367
.
coaт
кBт
H
W
Э
ГА
ЎР
йил
бунда, Н
ЎР
– ГЭСнинг йил бўйича ўртача напори, м.
Do'stlaringiz bilan baham: