Фанидан маъруза матни

3.1-жадвал. 
Дарѐ кенглиги ва тезлик вертикали ўртасидаги боғлиқлик
Дарѐ кенглиги В, м 
Тезлик вертикал оралиғи, м 
< 20 
0.5 - 2.0 
20 - 30 
2.0 
30 - 40 
3.0 
40 - 60 
4.0 
60 - 80 
6.0 
100-200 
10 
200-300 
20 
300-500 
30 
500-800 
40 
> 800 
50 

---

Қисқартирилган усулда
- сув сарфи ҳар бир вертикалда 1 ѐки 2 та нуқтада тезлик ўлчаш 
орқали аниқланади. Агар сув сатҳи муз билан қопланган бўлса, тезлик 2 ѐки 3 нуқтада ўлчанади. 
Бу усул дарѐ ўзани мустаҳкам бўлганда, сув сарфини тез аниқлашда, унча чуқур бўлмаган 
дарѐларда қўлланилади. 
8
,
0
2
,
0
2
5
,
0
U
U
. 
Тезлаштирилган усул
- сув сатҳи ўзгариши жуда сезиларли пайтда тез сув сарфини 
аниқлаш учун фойдаланилади (асосан тошқин сувли даврда). Асбобнинг сувда ушлаб турилиш 
вақти 30 секундгача камайтирилади. Бу усулни тўлиқ, асосий ва қисқартирилган ҳолларда ҳам 
қўллаш мумкин. 
6
,
0
U
. 
Сув тезлигини гидроствор кенглигида ўлчаш учун тезлик вертикаллари танланади. Тезлик 
вертикалларининг жойлашиш ҳолати дарѐнинг кенглиги ва гидроствор жиҳозига боғлиқ бўлади.
Гидростворда тезлик вертикалининг жойи ўзгармас нуқтадан бошлаб аниқланади ва 
навбати рақамларда белгиланади, яьни 1 вертикал, 2 вертикал, 3 вертикал ва ҳакозо.
Сув сарфини гидрометрик вертушка ѐрдамида топишда, қуйидаги кузатиш ва ўлчашлар 
"сув сарфини ўлчаш китобчасига" ѐзилиши шарт: 
1. Дарѐнинг ҳолати, об-ҳаво, қўлланиладиган асбоб ва бошқа факторлар; 
2. Сув сатҳини кузатиш; 
3.
Гидростворда чуқурлик ўлчашлари; 
4. Тезлик вертикалларининг ҳар хил нуқталарида тезликни ўлчаш; 
5. Қияли сув ўлчаш постида сув сатҳини кузатиш. 
Чуқурлик ўлчаш натижалари ѐрдамида гидроствор кўндаланг кесими юзаси қурилади ва 
тезлик вертикаллари танланади. Тезлик вертикалларининг сони, сарфни ўлчаш усулига боғлиқ 
бўлади. 
Ўлчаш ишларида битта гидрометрик вертушкадан фойдаланилади. Ўлчашдан олдин 
гидроствордаги ва сув ўлчаш постидаги сув сатҳи ѐзиб олинади. Агар ўлчаш давомида сув сатҳи 
сезиларли ўзгариб турса, уни ҳар бир тезлик вертикалида икки марта ўлчашдан олдин ва кейин 
ѐзиб олинади. Вертушка тушириладиган ишчи чуқурлик алоҳида ҳар бир тезлик вертикали учун 
ҳисоблаб топилади.
Ишчи чуқурлик
деб - сув сатҳи юзасидан дарѐ тубигача бўлган тик масофага айтилади. 
Агар сув сатҳи муз билан қопланган бўлса, ишчи чуқурлик муз қатламининг пастки юзасидан 
бошлаб ҳисобланади.
Сув сарфини тўлиқ усулда топишда тезликни 5 та нуқтадан топилади, бунда 
вертушкаларни 3.7-расмда кўрсатилганидек ўрнатилади.Ўртача тезлик қуйидаги ифодадан 
топилади: 
В
т уб
В
В
В
В
юза
ур
U
U
U
U
U
U
5
4
8
,
0
3
6
,
0
2
2
,
0
1
3
2
3
3
1
,
0
. 
Агар ўлчаш ишлари муз тагида бажарилса, тезлик вертикалида яна битта нуқта 0,4h 
чуқурликда олинади. 
 

---