Фанидан маъруза матни

 
Тенглагич резервуардаги тебранишлар турғунлиги 
ГЭС нинг беқарор иш режими унинг гидравлик, механиқ ва электромеханиқ 
(бўлинмаларида) қисмларида ўтиш жараѐнларини келтириб чиқаради.
Гидравлик ўтиш жараѐнларига напорли қувурда гидравлик зарб натижасида сув тезлиги ва 
босимининг ўзгариши ва сув массасининг "деревация - резурвуар' тармоғида турбина юкланиши 
нинг тез ўзгаришига қараб тебраниши киради. 
Механиқ ўтиш жараѐнлари турбина айланишлар сонининг номинал қийматидан фарқи 
ҳисобига ҳосил бўлади. Айланишлар сонининг "п" ўзгариши ҳар-хил механизмларнинг сув сарфи 
ва турбина айланишини ўзгартиришга олиб келади.
Электромеханиқ ўтиш жараѐнлари роторнинг тебранишига ва натижада электр юритувчи 
куч ва кучланиш ўзгариши ҳисобига вужудга келади.
Ўтиш жарѐнларининг олдини олиш учун махсус электромеханиқ қурилмалар ѐки тенглагич 
резервуар ўлчамларини қулай танлаш орқали эришиш мумкин.
ГЭҚ ларнинг нормал эксплуатацияси учун ҳар қандай беқарор жараѐн унинг ҳар қандай 
тармоғида тезда сўнадиган ва барқарор ҳаракатга ўтадиган бўлиши шарт. 
ГЭҚ ларнинг эксплуатациясида беқарор жараѐнларни сўндириш шартини аниқлаш 
масаласи, электростанция турғун иш режимини таъминлаш масаласи дейилади. 
Турғунликнинг умумий назарияси тенглагич резервуарли ГЭС барқарор режимда "кичик" 
ва "катта" турғунликка ажратилади, бу эса электротехникада "статик" ва "динамик" турғунлик деб 
юритилади. 
Кичик 
турғунлик 
деганда 
тармоққа 
таъсир 
қилаѐтган 
бошланғич 
қўзғалишга
(тўлқинланишга) айтилади. 
Катта турғунликни текшириш (ўрганиш) бутун тармоқ турғунлигини ҳар қандай охирги 
барқарор ҳаракат қўзғалишидаги турғунлигини аниқлашдан иборат. Бунда тебраниш сўниши 
билан тармоқ бошланғич барқарор ҳаракат режимига ѐки янгисига ўтиш мумкин. 
Алоҳида ГЭС ишининг кичик бошланғич тебранишдаги турғунлиги 

---

Масалан, ГЭС цилиндрик тенглагич резервуар билан алохида тармоқда ишлаѐтган бўлсин. 
ГЭС да тез ҳаракат қилувчи автоматик тезлик турбина регулятори ўрнатилган бўлсин ва у энг 
кичик тартибга солиш параметри ўзгаришини ҳисобга олсин. ФИК беқарор ҳаракатда доимий деб 
қабул қиламиз ва ГЭС қуввати ўзгармас катталикда туради.
ГЭС қуввати N
0
сув сарфи Q
0
ва напор Н
0
да, қандайдир сабаб билан резервуарда сув 
сатҳи Z га камайса, унда агрегат напори кичик катталикка камаяди.Тезлик регулятори қувватни
N
0
ўзгармас қилиши учун сув сарфи 
Q катталикка оширилади. Напор деревациясида сув 
тезлиги ҳам v га ошади ва бу напорнинг Узунликда сарфланишига (йўқолишга) олиб келади. 
Қувватнинг N
0
ва N (сарф ва напор ўзгаришидаги) тенглик шартидан тенглама ҳосил 
қиламиз. Бу тенгламанинг математик анализи кичик тебранишлар сўниши иккита турғунлик 
шартига кўра аниқланишини кўрсатади. 
1. Резервуар горизантал кесими юзаси F критик юзасидан F
кр
катта бўлиши керак. 
O
TO
‡
KP
h
h
h
H
gf
Q
L
F
F
3
2
0
2
0
2. Туннел 
h
0
ва трубапроводдаги 
h
то
напор йўқолиши йиғилиши (Q
0
max.да) статик напор 
Н
б
нинг учдан бир қисмидан кичик бўлиши керак.
h
0
+ 
h
то 
< 1/3 Н
б
бу ерда L-узунлик, f
0
-туннел кўндаланг кесими юзаси. 
Агар турбина ФИК ўзгаришини ҳисобга олсак, сув омборида ва сув узатувчи каналдаги 
тўлқиний ҳодисалар резервуар юзасини F 5 
%
га ошириш керак бўлади. 
Катта тебранишлар турғунлигини таъминлаш учун ГЭС юкланиши ўзгарганда тенглагич 
резервуар майдони 1,05 . F
кр
бўлиши аниқланган. Агар реал шароитда лойиҳа катталигининг 
ўзгариши ҳам ҳисобга олинса: 
F = (1,1-1,15) F
кр
эканлиги қабул қилинади. 
ГЭС бошқа ЭС лар билан электроэнергетика тармоғида ишлаѐтган турғунлик шарти 
қуйидаги дан аниқланади: 
кр
F
ЭЭТ
N
д
N
F
5
,
0
5
,
1
.
Деривация тармоғидаги тенглагич резервуарлар ва бир неча резервуарларнинг биргаликдаги иши
Напорли сув узатувчи деривацияда резервуар сув узатувчи трубадан кейин жойлашади. 
Резервуар ўрнатилиши сув узатувчи трубада вакуум (Н
В
> В-10) қиймати гидравлик зарб фазасида 
кузатилган ҳолларда рухсат этилади. В - барометрик босим (ф.и.к) турбина ўрнатилган отметкада 
олинади. 
Вакуум қиймати 
v
L
v
L
hН
h
h
g
v
q
v
q
Н
Н
T
O
T
O
W
B
I
N
i
I
i
Si
е
.
.
.
.
0
2
2
1
2
бунда H
SI
-i кесимда сув тортиш баландлиги; 
v
i
ва v
в
- 
i
кесимда ва сув узатувчи трубадан чиқишдаги кесимдаги сув тезликлари (Н
0
- 
напорда ва q
I O
=1 сув сарфида); 
L
i
ва L
в
сув тезлигининг нотекис тақсимланганлик коэффициентлари; 
h
W
- сув узатувчи трубадаги напор йўқолиши. 
Агар ГЭС да битта резервуар ўрнатилган бўлса, уларнинг турғунлигини кўрсатадиган 
тенгламалар ўз кучини йўқотмайди. Бунда L ва f - напорли сув узатувчи деривация узунлиги ва 
кесими юзаси; 
h
0
- шу Узунликдаги напор йўқолиши барқарор режимда ва Q
0 max
да топилади. 
ГЭС иши турғунлик шарти иккита резервуар қўлланилганда анчагина қийинлашади. 

---