Fan-texnika inqilobi

FAN-TEXNIKA INQILOBI

Fan-texnika inqilobi, ilmiy-texnika inqilobi — ishlab chiqaruvchi kuchlarning tub sifat oʻzgarishlarida fanning asosiy ishlab chiqarish omili boʻlishi. 20-asrning oʻrtasida boshlangan. Fan-texnika inqilobi mehnatning mazmuni, xarakteri va sharoitini, ishlab chiqaruvchi kuchlar strukturasini, mehnat taqsimotini, jamiyatning professional strukturasini oʻzgartiradi; mehnat unumdorligining oʻsishiga olib keladi; jamiyat hayotining hamma tomonlariga, madaniy-maishiy hayotga, inson psixologiyasiga taʼsir koʻrsatadi. Xodimlarning maʼlumot darajasi, malakasi, madaniyati, uyushqokligi va masʼuliyatiga katta talablar qoʻyadi.

Elektron hisoblash mashinalari Fan-texnika inqilobining ramzi hisoblanib, uning paydo boʻlishi inson funksiyalarini asta sekinlik bilan mashinalarga berishga, ishlab chiqarish va boshqaruvni kompleks avtomatlashtirishga olib keldi. Hozirgi davrda Fan-texnika inqilobi quyidagi xususiyatlari bilan ajralib turadi: fanning bevosita ishlab chiqaruvchi kuchga aylanishi; shu bilan bogʻliq ravishda ijtimoiy mehnat taqsimotida yangi davrning boshlanishi; mehnatning xarakteri va mazmunida ijodiy elementlarning kuchayishi; yangi energiya manbalari yordamida sunʼiy materiallarning yaratilishi; axborotning ijtimoiy va iqtisodiy sohalardagi ahamiyatining kuchayishi, ommaviy kommunikatsiya vositalarining misli koʻrilmagan taraqqiyoti; umumiy va maxsus taʼlim hamda madaniyat darajasining oʻsishi; fanlararo oʻzaro bogʻliq murakkab muammolarni kompleks hal qilish, ijtimoiy fanlar rolining ortishi; ijtimoiy taraqqiyotning keskin tezlashishi, planeta miqyosida integratsiyalashuv; ekologik muammoning paydo boʻlishi va u bilan bogʻliq holda jamiyat tabiat tizimini ilmiy boshqarishning zarurligi.

Fan-texnika inqilobi global muammoga aylangan ayrim salbiy oqibatlarni ham keltirib chiqardi. Bu muammolar (ekologiya, xalqaro terrorizm, demografiya, energiya tanqisligi bilan bogʻliq va boshqalar)ni hal qilish uchun kuchlarni birlashtirish taqozo qilinadi.

FTİ ning kengayishi va chuqurlashishi natijasida dunyodagi ko’pchilik

asosan, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiyotning yangi post-industrial

turi shakllana boshladi. Shunday turda noishlab chiqarish tarmoqlari ayniqsa,

xizmat korsatish sohasi tez rivojlana boshlaydi

Fan-texnika inqilobi haqida tushuncha. Asosiy xususiyatlari: ko'p qirraliligi, qayta qurishni nihoyatda tezlashib yuborishi, insonning ishlab chiqarishdagi o'rnining tubdan o'zgarishi, ilmiy-texnika inqilobi sifatida paydo bo'lganligi. Tarkibiy qismlari: a) fan;.b) texnika va texnologiya; v) ishlab chiqarish; g) boshqaru tarmoqlar. Texnika va texnologiyaning evolyutsion va inqilobiy taraqqiyoti. Ishlab chiqarish taraqqiyotining asosiy yo'nalishlari: elektronlashtirish, kompleks avtomatlashtirish, energetika xo'jaligini qayta qurish, yangi materiallar ishlab chiqarish, biotexnologiyaning jadal rivojlanishi, koinotni o'zlashtirish.

Ilmiy texnika inqilobining asosiy yo’nalishlari 1-energetika bazasida, 2-mexnat vositalarida, 3-

mexnat predmetlarida va 4-mehnat vositalarida yuz bermoqda.

Bugungi energetika sanoati tarmog’i juda murakkab tizimdagi va qator

kichik tizimlardan iborat.

Yoqilg’i energetika kopleksi xo’jaligining rivojlanishi, tarkibi va darajasiga

kuchli tasir ko’rsatdi. Energetika bilan juda ko’plab muammo, birinchi navbatda

energiya bilan taminlash muaommasi turadi. Jahon energetika resursi juda katta.

Akademiklar Krillin V.N. va Shkolnikov N.V. baxosiga qaraganda ananaviy

yoqilg’ilar o’tin, ko’mir, neft, tabiiy gaz, yonuvchi slanets 12,5 trln yoqilg’idan

iborat. Bugungi jahon energiya iste’mol qilish darajasi o’rtacha yiliga 11-12 mlrd.

T.Sh.E.B teng bo’lsa, 1000 yilga etadi. Gidroenergi resurslarining potentsial

zaxirasi esa 33 trli kvts bo’lib, uning 1/10 qismi foydalanilmoqda xolos. Ammo

shu narsa xarakterliki, XX asr 70 yillaridan boshlab dastlab iqtisodiy jihatdan

rivojlangan mamlakatlarda, so’ngra sobiq satsiolistik mamlakatlarda energiya

qashshoqligi ko’zga tashlanib qoldi. Chunki bugungi texnika imkoniyatlari mavjud

energiya resurslarining faqatgina 1/3 qismdan foydalanish imkoniyatini beradi

xolos. Ko’pgina mamlakatlarda energiya resurslarni qazib olish sharoiti tobora

murakkablashmoqda. Oldin energiya resurslardan foydalanish koeffitsienti 30% dan

oshmas edi. Jaxon bo’yicha energiya iste’mol qilish darajasi esa har 15-18 yilda 2

marta oshmoqda. XXI asr boshlarida 20-25 mlrd t.e.b ortishi mumkin. Natijada

ko’pgina ming yillar to’g’risidagi bashoratlar kuchga chiqadi va energiya resurslar

zahirasi 100-200 yilga etadi xolos.

Keyingi vaqtda jahon enegiya etikasida mutlaqo yangi energiya atom

energiyasidan foydalanish imkonini ochdi. 1960 yil dunyo mamlakatlari bo’yicha

20 AES bergan quvvati 1 mln kvt bo’lsa, 1980 yil AES bergan quvvati 200 mln

kvt, 1990 yil 300 mln kvtga etdi. XX asr boshlarida 10-15 marta ortishi

kuzatilmoqda.

Shuningdek, alternativ energiya resurslar gazsimon yoqilg’i olish, bitumlashgan

qumlardan Kanada geotermal (A+Sh, Rossiya. İtaliya, Yangi Zelandiya, Meksika,

Yaponiya, İspaniya) dengiz suvini ko’tarilishi va qaytishi (Farntsiya, Rossiya)

quyosh va shamol energiyasidan foydalanish, vodoroddan yoqilg’i sifatida

foydalanish, istiqbolda boshqariladigan termoyadro sintezi orqali insoniyatni elektr

energiyasi bilan to’la taminlashga qaratilgan edi.