Fan: Mintaqaviy iqtisodiyot

Ishlab chiqarishni hududiy tashkil etishning asosiy omillari
Ishlab chiqarishni joylashtirish omillari deganda, ma’lum bir guruh xo‘jalik obyektlariga, tarmoqqa yoki mamlakat xo‘jaligi tarkibini hududiy tashkil etilishiga, iqtisodiy rayonlarga, shuningdek,hududiy ishlab chiqarish majmualari- ning oqilona va samarali joylashishiga ta’sir etuvchi majmuali shart-­sharoitlar tushuniladi. Bu omillarni yaxshi bilish ishlab chiqarishning hududiy tarkibi va tizimining rivojlanish qonuniyatlarini o‘rganishga asos bo‘ladi.


Ishlab chiqarish tarmoqlarini joylashtirishda xomashyo, yoqilg‘i, elektr energiya, suv, iqlim, mehnat resurslari, iste’mol va
transport, iqtisodiy-­geografik o‘rin kabi omillar e’tiborga olinadi.

Ishlab chiqarish tarmoqlarini joylashtirishda barcha shart­-sharoitlar hisobga olinishi lozim, lekin ma’lum tarmoqni hududiy tashkil etishda barcha omillar emas, balki ulardan ayrimlarigina yetakchi rol o‘ynaydi.

Xomashyo omili. Ayrim mahsulotlarni olish uchun xomashyo ko‘proq sarflanadi. Shuning uchun bunday mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan korxonalar mumkin qadar xomashyo rayonlariga yaqin joylashtiriladi. Xomashyoga asoslangan sanoat tarmoqlarining geografiyasini o‘rganish eng avvalo, mamlakat tabiiy sharoiti va boyliklarini bilishni talab etadi.Masalan, qishki paypoq ishlab chiqaruvchi korxona biz albatta, paxta yetishtirishga moslangan viloyatlarga joylashtiramiz. Chunki, paxta issiq iqlimda o’sadi va shu yerning o’zida qayta ishlanib,undan mahsulot ishlab chiqarilsa,mahsulotning narxi hamyonbop,xaridorligi esa yuqori bo’ladi.
Yoqilg‘i omili. Ishlab chiqarishning deyarli barcha sohalari faoliyatini tashkil etishda, ularni sanoatining dastlabki bosqichini joylashtirishda asosiy rol o‘ynaydi. Ammo uning ta’siri har doim yetakchi kuchga ega emas. Bunday hol neft va uning mahsulotlari hamda tabiiy gaz asosida ishlovchi agregatlar va uskunalarni ishlatishga taalluqli bo‘ladi. Yoqilg‘i omili iqtisodiyotni rivojlantirishning muhim strategik omili hisoblanadi.