Fan: Mintaqaviy iqtisodiyot

2.Ishlab chiqarishni kuchlarini joylashtirishning ahamiyati


Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishning asosiy qonuniyatlari.




Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish yuqoridagi asosiy 4 qonuniyat bo’yicha amalga oshiriladi. Bu qonuniyatlarga qisqacha ta’rif bersak:
1. Ishlab chiqarishni hududiy oqilona tashkil etish qonuniyati.
Bu qonuniyat ishlab chiqarish korxonalariga foyda bergan holda, iste’molchilarga ham birdek manfaatli. Korxonalarga foydasi – ishlab chiqarish jarayonida suvga ko’proq talab bo’ladigan korxonalarni suv omborlari yaqinroq joyga joylashtirish bo’lsa, iste’molchilarga foydasi – kundalik mahsulotlarni ishlab chiqarish asoslangan korxonlarni aholiga yaqinroq joylashtirishdir.
2. Ishlab chiqarishning hududiy ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvi qonuniyati.
Bunda esa biron-­bir hudud ichida ixtisoslashuv va korxonalar o‘rtasida eng takomillashgan ishlab chiqarish aloqalarini o‘rnatish hamda ularni tashqi iqtisodiy aloqalarda keng ishtiroki ko‘zda tutilgan. Bir nechta korxonalarning koorperatsiyalashuvi korxonlarga manfaat berish qatorida ularning rivojlanishiga,import va eksport sohalarida ilg’orlashuviga ham turtki bo’la oladi.
3. Hududlarning majmuali rivojlanish qonuniyati.
Hududning (respublika, viloyat, iqtisodiy tuman) kompleks rivojlanishi deganda, xo‘jalikdagi mutanosiblik, ishlab chiqarish korxonalarining mahalliy tabiiy va iqtisodiy sharoitga mosligi, ixtisoslashgan tarmoqlar, infratuzilmasini, turli ko‘lamdagi shaharlarning rivojlanishi, tabiiy muhitni muhofaza qilish, ulardan oqilona foydalanish va hokazolar nazarda tutiladi.
Biron-bir tuman qandaydir tabiiy resursga boy bo’lsa,bu resursdan unumli foydalanib,hamda shu yerdagi aholini tez fursatda mahsulotlar bilan ta’minlashni misol qilsak bo’ladi. Shu qatorda fuqarolar ish bilan ta’minlanish masalasi ham bir vaqtda hal bo’ladi.
4. Ishlab chiqarishni hududlarda iloji boricha bir me’yorda joylashtirish yoki hududlarning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishini tenglashtirish qonuniyati.
Bu qonuniyatda barcha respublikamiz hududlarining iqtisodiy rivojlanishini bir­biriga tenglashtirish, ya’ni mam­lakatimizda ishlab chiqarish kuchlarini bir me’yorda joylashtirib,kelajakda aholi turmush darajasini oshirish asosiy maqsad qilib olinadi.
Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishga yuqoridagi qonuniyatlar asosida yondashilsa xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarida mehnat unumdorligi oshadi, iqtisodiy samaradorlikka erishiladi.

Ishlab chiqaruvchi kuchlarni rivojlantirish va joylashtirish muayyan iqtisodiy sharoitlar hamda avvalo ishlab chiqarish usuliga bog’liq turli xil qonunlar bilan boshqariladigan yagona jarayon tarzida namoyon bo’ladi.

Ishlab chiqaruvchi kuchlar joylashuvi qonuniyatlari, o’z navbatida, mazkur qonuniyatlarning aniq rejali amaliyotida ro’yobga chiqarilishidan iborat joylashtirish printsiplarining nazariy asosi xizmatini o’taydilar.
Hozirgi sharoitda ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirish quyidagi printsiplar bilan belgilanadi:
1. Ishlab chiqarishni barcha respublika va iqtisodiy rayonlar ishlab chiqarish apparati, tabiiy hamda mehnat rezervlaridan eng samarali foydalanish vazifalariga muvofiq ravishda rejali va kompleks joylashtirish;
2. Barcha respublika va xalqlarning tengligi hamda o’zaro yordami asosida iqtisodiy rayonlar o’rtasida ijtimoiy mehnat taqsimotini rivojlantirish:
3. Ishlab chiqarish va xom ashyo hamda maxsulotni tashishni oqilonalashtirishning barcha bosqichlarida ijtimoiy mehnatni tejash maqsadida sanoatning tegishli tarmoqlarini xom ashyo manbalariga yaqinlashtirish:
4. Respublika va iqtisodiy rayonlar xo’jaligini sanoat hamda qishloq xo’jaligining ular taraqqiyoti uchun eng qulay tabiiy va iqtisodiy sharoitlar mavjud bo’lgan tarmoqlariga ixtisoslashtirib, kompleks rivojlantirish;
5. Barcha respublika va iqtisodiy rayonlash iqtisodiy taraqqiyoti darajalarini baravarlashtirish;
6. Iqtisodiy rayonlash va mintaqalar o’rtasida ham ular ichida ham xalq xo’jaligini hamda hududiy-ishlab chiqarish aloqalarini iqtisodiy jihatdan eng oqilona tashkil etish;
7. Ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirishda mamlakat mudofaa qudratini mustahkamlash talablarini hisobga olish;
8. Bozor iqtisodiyoti sharoitida shahar bilan qishloq o’rtasidagi qarama-qarshiliklarni tugatish va muhim tafovutlarni bartaraf etish;
9. Bozor iqtisodiyoti davrida qoloq rayonlarni iqtisodiy va madaniy taraqqiyotini tezlashtirish.
Ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirishni oqilonalashtirish muammosining qo’yilishi umumiy qonuniyatlar va printsiplarni ta‘riflash bilan birga joylashtirishni belgilab beruvchi eng muhim omillar hamda shart-sharoitlarni ajratishni ham ko’zda tutadi.