Fan: Mehnat ta’limi (o‘g‘il bolalar)

Frezalar. Frezalar mahkamlanish usuliga, shakliga, konstruksiyasi va tishlar yo‘nalishiga qarab bo‘linadi. Uchli frezalar butunlay tayyorlanib dastgoh shpindelining konussimon teshigiga yoki patroniga joylanadi. Tish konstruksiyasiga qarab frezalar o‘tkir charxlangan va zatilovanniylarga bo‘linadi. O‘tkir charxlangan frezalar orqa yuzi, zatilovanniylarda oldi yuzi charxlanadi. Frezarlar tishining shakliga qarab, to‘g‘ri vintsimon va har tomonga yo‘nalgan tishli frezalarga bo‘linadi. Frezalar - ko‘p lezviyali asbob. Har bitta tishi keskich rolini o‘ynab, qirindini vergulsimon qilib oladi. Ish paytida bitta yoki bir nechta tish qatnashib qolganlari shupayt ichida sovub ulguradi. Shunday qilib frezalar tishi navbatma-navbat ishlaydi. Frezalar tezkesuvchi P6M5, P6M5K5, P18 po‘latlardan yoki qattiq DK6, BK8 qotishmalaridan tayyorlanadi. Freza tishning oldi yuzidan strujka chiqariladi, orqa tomoni esa ishlov berilayotgan detalga qaratilgan. Rasmda frezaning asosiy burchaklari ko‘rsatilgan: o‘tkirlik burchagi p 50-70°, orqa burchak 12-30°, oldingi burchak va kesish burchagi. Ishlov berilayotgan yuzga nisbatan frezaning joylashishiga qarab frezalar silindrik va uchlilarga bo‘linadi. Freza o‘rnatish. Frezani o‘rnatish usuli avvalambor uning shakli va o‘lchamiga bog‘liq. Nasadkali frezalar opravkaga joylashtiriladi, uchli frezalar esa bevosita shpindelning konus teshigiga, silindrsimon xvostovikli frezalar patron yordamida shpindelning konus teshigiga o‘rnatiladi. Frezani dastgohga o‘rnatish uchun opravka konusi shpindelning konusiga o‘rnatiladi. Keyin o‘rnatuvchi halqalar va freza ularning orasiga joylashtirilib gayka qotirilad. Joylashtirilayotgan paytda frezaning kesim yo‘nalishi shpindelning aylanishiga to‘g‘ri kelishi kerak. Oxirida sirg‘a o‘rnatiladi. Uchli konussimon xvostolikli frezalar bevosita dastgohning konus teshikli shpindelga o‘rnatiladi. O‘tmas bo‘lib qolgan parma ish paytida xarakterli ovoz chiqaradi. Parmaning uchini charxlash shakli uning kesish tezligiga ta’sir etadi. Maktab ustaxonalarida parmalar charxlar yordamida charxlanadi. Charxlagan paytda parmani chap qo‘l bilan uning qirqadigan tomoniga yaqin ushlanadi, o‘ng qo‘l bilan esa orqa tomoni ushlab turiladi. Parmaning qirqadigan uchini charxga tekkazib asta sekin o‘ng qo‘l bilan parma shunday buriladiki, uchi kerakli bo‘lgan burchak va shaklga keltirilsin. Parmani charxga shunday tekkazish kerakki, undan ko‘chirilayotgan metall qavati unchalik qalin bo‘lmasin. Parmaning qirqadigan uchlari, uzunasi vaburchaklari bir xilbo‘lishi shart. Charxlangan parmani to‘g‘riligi maxsus shablon bilan tekshiriladi.