Talab inflyatsiyasi
Δ
M
100%
M
Δ
V
+
100%
V
Δ
P
=
100%
P
Δ
Y
+
100%
Y
, bu erda (∆M/M x 100%) – pul
massasini qo’shimcha o’sishi, odatda
m bilan belgilanadi
, (∆V/Vx 100%) – pul
aylanish tezligining qo’shimcha o’sishi, (∆P/Px 100%) – narx darajasining
qo’shimcha o’sishi, ya’ni inflyatsiya sur’ati ∆, (∆Y/Yx 100%) – real YaIMning
qo’shimcha o’sishi,
g bilan belgilanadi
.
Talab inflyatsiyasini cheklash uchun esa maxsus chora-tadbirlar ko’rish zarur
bo’ladi. Inflyatsiya darajasi yuqori bo’lgan mamlakatlarda ishlab chiqarishning
haqiqiy hajmi qisqarishi bilan bir vaqtda nominal hajmining ortib borishi kabi
vaziyat sodir bo’ladi. Daromadlarni ishlab chiqarish tomonidan ta’minlanmagan
o’sishi aholi qo’lidagi pulning taklif qilinayotgan tovar va xizmatlardan
oshiqchaligiga olib keladi. Bunday hol pul birligining xarid quvvatini pasaytiradi,
bir miqdordagi pulga joriy yilda o’tgan yildagiga nisbatan aholi kamroq mahsulot
sotib oladi, ya’ni, uning real daromadi kamayadi. Misol uchun, joriy yilda aholining
nominal daromadlari 30% ga ko’paygan, narxlar darajasi 50% ga oshgan bo’lsa,
unda aholining real daromadlari 20% ga kamaygan bo’ladi. Chunki, narxlarning
o’sishi aholi pul daromadlarining o’sishidan yuqori bo’lgan (30% - 50%= 20%).
Taklif inflyatsiyasi - bu mamlakat iqtisodiyotida tovar va xizmatlar taklifining
kamayishi natijasida tovar va xizmatlar narxlarining oshishidan paydo bo’ladi.
Bunday hollarda ortiqcha talab bo’lmasa ham tovarlarning narxlari oshib boradi.
Hatto ish bilan bandlik va YaIM ishlab chiqarish kamaygan yillari tovarlarning
narxsi oshadi. Jami taklif qisqarishining asosiy sababi mahsulot birligiga
P
а)
Қисқа
муддатли
давр
SRAS
AD
2
AD
1
б)
Узоқ
муддатли
давр
P
AD
1
AD
2
LRAS
P
2
P
2
P
1
P
1
Y
1
Y
2
Y
Y
*
Y
sarflangan xarajatlarning o’sishi hisoblanadi. Bunda nominal ish haqi,
xom ashyo va yoqilg’i narxlarining oshishi natijasida ishlab chiqarish
tannarxi ham oshadi.
Taklif inflyatsiyasining kelib chiqishiga, shuningdek, taklif
mexanizmining buzilishi ham ta’sir qiladi. Taklif mexanizmi esa
tasodifiy holda asosiy ishlab chiqarish omillari narxsining keskin
ko’payishidan kelib chiqadi. Iqtisodchi olimlarning fikriga ko’ra,
taklif inflyatsiyasi o’z-o’zini cheklaydi. Ishlab chiqarishning
pasayishi xarajatlarning qo’shimcha o’sishini cheklaydi, chunki
ishsizlikning o’sishi nominal ish haqining asta-sekin pasayishiga olib
keladi.
P
AD
SRAS
2
P
2
P
1
AS
1
Y
2
Y
1
Y