Фалсафий тафаккур тараққиёти босқичлари: Ғарб фалсафаси

АРАСТУ

Энг йирик асарлари - «Метафизика» (ёки «Биринчи фалсафа»), «Физика», «Жон тўғрисида», «Аналитика», «Категориялар», «Сиёсат», «Риторика», “Поэтика”, “Катта ахлоқ”.

• Афлотуннинг «ғоялар» назариясини асоссиз деб ҳисоблайди.
• У Афлотун таълимотини танқид қилади ва унга қарши чиқади.
• Унингча, моддий олам абадий ва объектив характерга эга бўлиб, у ҳеч қандай «ғоя»га муҳтож эмас.
• Афлотуннинг билиш назариясини рад этиб, Демокрит билан бирга, моддий дунё билишнинг предмети ва сезгиларимиз объектив манбаи эканлигини назарий асослаб беришга ҳаракат қилади.
• Қадимги юнон фалсафасининг бу чекланган томонини ҳисобга олмаганда, Арасту ижтимоий фикр тараққиётида янги босқични бошлаб берди.
• Қадимги юнон файласуфлари фалсафанинг кўп масалаларини янгича ёритишга катта ҳисса қўшдилар.

АРАСТУ АХЛОҚ ФАЛСАФАСИ

АРАСТУ БАХТ ҲАҚИДА

• бахт-саодат мукаммал неъмат ва мукаммал мақсад бўлгани учун болаларнинг насибаси эмас, балки, мукаммал, баркамол одамларнинг насибасидир.
• Маълум вақт бахтли бўлиб, қолган вақтларда бахтсиз бўлган одамни энг бахтли одам демаймиз.
• Бутун умрида яхши яшаган одамни энг бахтли одам дейиш мумкин.

АРАСТУ ФАЗИЛАТ ҲАҚИДА

• Кўнгилнинг ақлдан ташқари қисми, яъни фазилатлар деб аталадиган қисмига: инсоф, адолат, мардлик каби ахлоқий хислатлар киради. Мана шу хислатлар мақтовга сазовордир.
• Ахлоқий фазилатлар учун камчилик, етишмаслик ҳам, ортиқчалик (исроф) ҳам ҳалокатлидир.
• Ўзимизда бирор фазилатни ёки қандайдир неъматни аслидагидан кўп деб ҳисобласак — мақтанчоқлик бўлади. Аслидагидан кам деб кўрсатсак — риёкорлик, сохталик бўлади. Бу иккала қутбнинг ўртаси — ростгўйликдир.
• Шундай ҳис-ҳаяжон ёки эҳтирослар борки, улар камлигида ҳам, кўплигида ҳам ёмондир. Масалан, бузуқчилик фаҳш ишлар. Бузуқ одам кўпроқ ёки камроқ ёмонлик қилишидан қатъи назар, бузуқ, разил одамдир. Баъзи лаззат турлари (қимор, ичкиликбозлиқ фоҳишабозлик ва ҳоказолар)нинг ортиқчаси ҳам, ками ҳам ёмон ҳисобланади.