Фалсафий тафаккур тараққиёти босқичлари: Ғарб фалсафаси

ИЖТИМОИЙ – СИЁСИЙ МУАММОЛАРГА КАТТА ҚИЗИҚИШ БИЛАН
ҚАРАЛГАН
(борлиқ ва билишнинг моҳиятини, инсоннинг
дунёдаги ўрнини тушунтиришга интилиш билан чекланиб қолмай,
жамият ва давлатнинг пайдо бўлиш сабабларини излаганлар, мавжуд
давлатларнинг самарали тузилиш лойиҳаларини илгари сурганлар)

БЕНЕДИКТ СПИНОЗА

• У моддий субстанция атрибутлари ҳам материя каби аба-
• дийдир: улар ҳеч қачон вужудга келмайди ва йўқ бўлмайди
• деб ҳисоблаган.
• У субстанциянинг конкрет ҳолатлари – модусларга кўп эътибор беради.
• У модусларни 2 гуруҳга ажратади: 1. Абадий, чексиз модуслар. 2.Муваққат, чекли модуслар.
• Чексиз модуслар субстанция атрибутлари – фикрлаш ва кўламлилик билан, чекли модуслар эса – қолган барча нарсалар ва ҳодисалар билан белгиланади.
• У ҳаракат ҳеч қандай илоҳий туртки маҳсули эмаслигини исботлашга ҳаракат қилади.
• У табиат «ўз-ўзининг сабаби» бўлиб, ҳаракат унинг моҳияти ва манбаи ҳисобланади.
• Ҳаракат Спинозада атрибут эмас, балки модусдир. Бунда ҳаракат муайян нарсаларда кузатилади, субстанция эса ҳаракатланиш ва ўзгариш қобилиятидан маҳрум ва вақтга мутлақо боғлиқ эмас.

Субстанция муаммоси
Декарт ва Спинозанинг субстанция ҳақидаги назарияларини қайта кўриб чиқиш
Декарт ва Спинозанинг
субстанция ҳақида
назарияларини ўрганиб
чиқиб, улар мукаммал
эмас, деган хулосага
келади
Биринчидан, у Декартнинг
барча субстанцияларни
(мавжуд бўлиши учун
ўзидан бошқа ҳеч нарсага
муҳтож бўлмаган воқелик )
бўлиш тўғрисидаги
дуалистик қарашни
тан олмайди.
Иккинчидан, Лейбницнинг
фикрича, субстанцияларни
биттага бирлаштириб (Худо-
Табиат), Декартнинг дуализмидан
халос бўла олмаган, чунки
барча модусларни (ягона нарсалар-
субстанцияларнинг кўриниши)
иккита – ҳажмга эга ва фикрловчи
синфга бўлган. Яъни Декартдаги
субстанциянинг икки турли бўлиши
Спинозанинг ягона субстанциядаги
муқобил кўринишли модусларига
тўғри келади.