Фалсафий тафаккур эволюцияси. Қадимги давр, ўрта асрлар, уйғониш даври фалсафаси

Неоплатонизмнинг энг машҳур намоёндалари

• Николай Кузанский (1401-1464) – руҳоний, янгича фикр юритувчи шахс бўлган. Борлиқ ва билишнинг янгича талқ
• инини илгари сурган.

• Худо ва унинг мавжудотлари ўртасида фарқ мавжуд эмас (олам битта, Худо, атроф олам ва борлиқ ягонадир);

• Худо “ягона” ва унинг яратганлари “чексиздир, улар минимум ва максимумдир (қарама-қаршидир), Худо ва унинг махлуқлари мос келганлиги сабабли минимум ва максимум ҳам мос келади;

• Қарама-қаршиликларнинг мос келиши қонунияти кашф қилинди, улар мос келганлиги сабабли шакл ва материя ҳам мос келади (демак, моҳият ва борлиқ бир-бирига боғлиқ ва ягонадир);

• Материя ва ғоя ягонадир;

• Фаол чексизлик реал мавжуддир (барча нарсани ўзига қамраб олади);

• Олам чексиздир, ибтидо ва интиҳога эга эмас, марказга эга эмас, Ер унинг маркази эмас;

• Неоплатонизмнинг энг машхур намоёндалари

• Джованни Пико дела Мирандола ( 1463-1494) «900 тезислар» эклектик асарида диний ва фалсафий таълимотларни бирлаштиришга ҳаракат қилди

• Инсонни улуғлаш ва атроф оламдан ажратиб кўрсатиш. алоҳида реаллик сифатида эътироф этиш (фазонинг «тўртинчи олами» сифатида, элементар, осмон ва фариштавий);

• Инсоннинг танлаш эркинлиги мавжуд эканлигини эътироф этиш;

• Барча фалсафий таълимотларни бирлаштириш ва уларни мослаштириш орқали «олтин марказ»ни аниқлаш.

• Натурфилософия (Сўнгги уйғониш даврида (XVI-XVII асрлар) Европада, айниқса, Италияда кенг оммалашган).

• Натурфилософиянинг асосий ҳусусиятлари

• Дунёга бўлган материалистик қарашни асослаш;

• Фалсафани теологиядан ажратишга интилиш;

• Теологиядан мустақил бўлган илмий дунёқарашни шакллантириш;

• Дунёнинг янги тасвирини илгари суриш (Худо, табиат ва фазо ягонадир, Ер эса оламнинг маркази эмас);

• Дунёни билиш мумкинлигини тасдиқлаш ва бунда биринчи навбатда сезгилар ва ақл ёрдамида (Худонинг ваҳийси ёрдамида эмас).

• Андреас Везалий фалсафаси (1514-1564)

• Дунёнинг келиб чиқишини материалистик асослаб берган;

• Ҳайвонларни ўрганиш ёрдамида инсон тузилишини тасвирлаб берган, қадимги Рим табиби Гален даврида (130-200) тиббиётда ҳукм сурган қарашларни рад этди;

• Кўпгина анатомик текширувлар натижасида Везалий ўз йўналишини яратди ва машхур бўлган «Инсон танаси тузилиши» номли китоб нашр эттирди, унда ҳақиқатга тўғри келадиган инсон анатомияси батафсил ёритиб берилган.

• Николай_Коперник_(1473-1543),_астраномик_изланишларга_асосланиб_борлиқнинг_янги_тасвирини_илгари_сурди'>Николай Коперник (1473-1543), астраномик изланишларга асосланиб борлиқнинг янги тасвирини илгари сурди

• Ер оламнинг маркази эмас (геоцентризм ғояси рад этилган);

• Қуёш Ерга нисбатан марказ (геоцентризм гелиоцентризм билан алмашган), Ер Қуёш атрофида айланган;

• Барча коинот жисмлари ўз йўналиши бўйича ҳаракатланади;

• Фазо чексиздир;

• Фалсафани теологиядан ажратишга интилиш;

• Фазодаги жараёнлар табиий нуқтаи назардан тушунтириб берилган ва ўз «муқаддаслигини» йўқотган.

• Николай
• Коперник

• Джованни Бокаччо (1313-1375)
• ўзининг “Декамерон” китобида
• гуманистик йўналишни ривожлан-
• тириб, уни моддий ҳиссиёт ва ама-
• лий утилитаризм даражасигача
• кўтарди.

• Джаноццо Манетти (1396-1459)
• “Инсоннинг шаъни ва устунлиги”
• асарида олам лаззатланиш учун
• яратилган, инсон эса “кичик
• олам”дир, деган фикрни
• билдирди.

• Жордано
• Бруно

• Джордано Бруно (1548-1600) Коперникнинг фалсафий ғояларини ривожлантирди ва чуқурлаштирди.

• Қуёш – Ерга нисбатан марказда жойлашган, аммо коинотнинг маркази эмас;

• Коинот марказга эга эмас ва чексиздир;

• Коинот галактикалардан иборат;

• Юлдузлар – Қуёшга ўхшаш осмон жисмлари ва ўз планета тизимларига эга;

• Коинотда оламлар сони чексиз;

• Коинотдан алоҳида ҳолда Худо мавжуд эмас. Худо ва Коинот – бир бутундир.

• Барча осмон жисмлари уларда мавжуд барча нарсалар харакатланиш хусусиятига эга;