Фалсафа қисқача изоҳли луғат

Демокрит
б) мансабдор шахсларнинг сайловчилар олдидаги ҳисо-
боти ва уларнинг назорат остида бўлиши;
в) давлат ташкилотларининг тузилиши ва уларнинг халқ
олдидаги масъулияти;
г) камчиликнинг кўпчиликка бўйсуниши;
д) барча фуқароларникг тенглиги, уларнинг ҳуқукдари
ва эркишшкларини таъминлаш.
3. Давлат ҳокимиятчилиги услуби — давлат (сиёсий) тар-тиби демак, тартиб барча фуқаролар ва инсонларнинг асо-сий ҳуқуқ ва эркинлигига кафолат беришни, барча ҳокими-ят тизимининг бўлинишини, барчанинг қонун қаршисида тенглигини, сиёсий партиялар фаолиятига тенг кафолат бе-риш, мафкуранинг давлат томонидан бошқарилмаслигини назарда тутади. Демократиянинг ижтимоий қаётда намоён бўлиши: иқтисодда — мулкчиликнинг хилма-хил бўлиши, сиёсий соҳада — сиёсий партияларнинг турли-туманлигини тақозо этади.
М. Абдуллаева
ДЕМОКРИТ, АБДЕРЛИК - (милодгача 460-370 йй.)-қадимги юнон файласуфи, атомизм таълимотининг асосчи-си. Қомусий олим, Левкиппнинг шогирди. Ғарбда биринчи-лардан бўлиб, фалсафий ва илмий атомизмга асос солган. Унинг таълимотида шундай дейилади: оламда рўй берадиган ҳар бир воқеа ва ҳодиса атом ҳаракати туфайли содир бўла-ди, фақат атомларнинг шакли ва миқцори, жойи ва ўрни, бирлашуви ёки ажралиши туфайли нарса ва дунё пайдо бўлади ҳамда ҳалокатга учрайди. Энг олий яхшилик, бахт-саодат, бойлик, бу -- ҳузур-ҳаловат, у тинчлик ва хурсандчилик туфайли бўлади. Демокрит атом таълимотининг асосий қоида-лари қуйидагилар: 1. Ҳеч нимадан ҳеч нима пайдо бўлмайди. 2. Ҳеч бир нарса тасодифан ҳосил бўлмайди, балки бир асос ва зарурият туфайли рўй беради. 3. Атом ва соф макондан бошқа ҳеч бир нарса мавжуд эмас. 4. Атом сонига кўра чек-сиз, шаклига кўра ҳам чексиз ва хилма-хилдир. 5. Атомлар сонига қараб жисмлар хилма-хил бўлади. Атомларнинг сифат фарқи мавжуд бўлмайди. 6. Жон атоми, олов атоми мавжуд.
У. Ҳайдаров
ДЕТЕРМИНИЗМ — (лотин. Ае1егт1по — белгиламоқ ёки тақозо этмоқ, алоқадорлик маъноларини ифодалайди). Бор-ликдаги барча (моддий ва руқий) нарса ва ҳодисаларнинг бир-бири билан боғлиқлиги ва ўзаро бир-бирини тақозо эти-шининг қонуниятлилиги ҳакдцаги таълимот. Детерминизм таъ-
118