Фалсафа қисқача изоҳли луғат

3. Қодирова
ИЗОМОРФИЗМ ВА ГОМОМОРФИЗМ - (юнон. 1зоз -
бир хил, Нотоюз — ўхшаш, тогрИе — форма) — объектлар-нинг тузилмалари ўртасидаги мувофикликни тавсифловчи ту-шунчалар. Таркибидаги унсурларнинг табиатидан қатьи на-зар, олиб қараладиган икки тизими бир-бирига изоморф тизимлар бўлиши учун биринчи тизимнинг ҳар бир унсурига иккинчи тизимнинг атиги, биргина унсури мувофиқ келиши ҳамда биринчи тизимдаги ҳар бир операцияга (алоқага) ик-кинчи тизимдаги тегишли_ операция (алоқа) мувофиқ кели-ши шартдир ва аксинча. Ўзаро ана шундай қимматли муво-фиклик и. деб аталади. Тўлиқ и. фақат мавҳум, идеаллашти-рилган объектлар орасида бўлиши мумкин. Масалан, геомет-рик фигура билан унинг формула шаклидаги аналитик ифо-даси ўртасидаги мувофиклик. И. таққосланадиган объектлар-нинг жиҳати билан эмас, балки унинг фақат билувчилик ҳаракатида қайд қилинган баъзи хоссалари ва муносабатлари билан боғлиқ бўлиб, бу объектлар ўзининг бошқа муноса-батлари ва хоссаларида фарқ қилиши мумкин. Г. тушунчаси и.нинг умумлашмаси ҳисобланади. Бунда мувофиклик фақат бир томонга нисбатан қимматли бўлади. Шу сабабли асл нусханинг гомоморф образи унинг тузилишининг чала, тах-миний тасвиридир. Масалан, харита билан жой ўртасидаги езилган овоз билан унинг асли, яъни ҳаво муҳитининг то-вуш тебранишлари ўртасидаги муносабат ана шундай. И. ва г. тушунчалари математик логика (мантиқ) ва кибернетикада, физика, химияда ва билимнинг бошқа соҳаларида кенг тат-биқ этилмоқаа. Билиш шзариясида бу тушунчалар образ би-лан предмет ўртасидаги назария билан объект ўртасидаги ўхшашликни (мувофиқликни) таҳлил этишда самарали тат-
150
йжтимоиц фалсафа
биқ этилмоқда. И. ва г. «модель» (моделлаштириш), «сигаал», «образ» (инъикос, идеявийлик) тушунчалари билан узвий боғлиқдир.
С. Комилова
ИЗОТРОПЛИЛИК ёки барча йўнадишларда бир хилли-лик. Фазонинг хусусиятлари барча йўналишларда бир хилдир. И.ни мутлаклаштириб бўлмайди. У нисбийдир. Фазонинг син-гуляр (ўта зичлашган)қисмларида изотроплик анизогроплик билан алмашинади. Анизотроплик фазонинг хусусиятлари хамма йўналишларда \ам бир хил эмаслигини ифодалайди. „Вақг — анизотроп хусусиятга эгадир, яъни у фақат танлан-ган бир йўналиш бўйича «оқади».