Фалсафа қисқача изоҳли луғат

Э. Расулев
ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФА — фалсафа фанининг тарки-
бий қисми. Жамият, унинг структураси, ҳаёти ва тараққиёти қонуниятларини яхлит тизим сифатида ундаги ҳодиса ва жа-раёнларни ўрганувчи фан. Турли жамиятларнинг ўзаро ало-қадорлигани ўрганади. Тарихий жараёнларни, уларнинг объек-тив ва субъектив томонлари, тараққиет қонунларининг ўза-ро боғликдигини тадқиқ ва таҳлил қилади.
Ижтимоий фалсафа инсонларнинг амалий фаолияти ва уларнинг ўртасидаги ижтимоий муносабатларни ҳам тахлил қилади.
И.ф. инсонларнинг фаолияти ва ижтимоий муносабатлари-нинг объектив ҳамда субъектив томонларини ўрганади.
И.ф.нинг асосий масаласи, бу -- инсонларнинг онги, тафаккури ҳамда борлиғи, турмуши, яъни бир томондан, уларнинг мақсадлари, иқгисодий, сиесий, ахлоқий ва ҳ.к. мўлжаллари ва иккинчи томондан, уларнинг ҳаёти ва фао-лиятининг объектив шарт-шароитларининг ўзаро боғликли-ги масаласидир.
Жамият тараққиётининг идеалистик ёки материалистик талқини мавжуд. Жамиятнинг талқинида, жамиятдаги барча ўзгаришларнинг сабаби инсонларнинг онги еки дунёвий руҳ-дир деб тушунилади. Материалистик қарашлар ж.даги барча ўзгаришлар негизида инсонларнинг моддий турмуши, улар-нинг ижтимоий борлиғи ётади, булар ижтимоий ва индиви-дуал онгнинг пайдо бўлиши ва ривожланишининг объектив асосидир деб тушунтиради.
И.ф. соҳасидаги бу плюрализм ижобий аҳамиятга эга, ч^ки у ижтимоий ҳаётдаги ҳодисаларни талқин қилишдаги бирёкламаликдан воз кечишга, тарихий жараёндаги моддий
151
Илмий тланиш
ва маънавии ўзаро алоқадорликни чуқурроқ тахлил қилишга имкон беради.
Инсон ва жамият ҳаётида маънавиятнииг аҳамияти бе-ниҳоя катта. Шунинг учун Ўзбекистон Республикаси Прези-денти И. А. Каримов мамлакатимиз тараққиётида маънавият, маданият, маърифат, мафкуранинг аҳамиятини ҳар доим дол-зарб муаммолардан бири деб таъкидлайди.
Жамият тараққиётини яхлитлигича, муайян жамиятнинг табиати ва моҳиятига оид, энг умумий масалаларини ўрга-нувчи и.ф. ижтимоий ва гуманитар фанлар — тарих, социо-логия, сиёсатшунослик, ижтимоий психология, ҳуқуқ, эти-ка ва бошқалар учун методологая ролини ўйнайди.
У жамият ва ҳает қонун-қоидаларининг ўзига хос хусу-сиятларини тадқиқ этиб, тўғри ҳал этишга услубий ёрдам беради. И.ф. дунёқарашни шакллантириш, назарий, услубий ва воқеа-ҳодисаларни олдиндан башорат қилиш вазифалари-ни ҳам бажаради.
Дунёқарашни шакллантириш функиияси инсонда ижти-моий борлиқ, теварак-атроф, жамият ҳаёти ва тараққиёти тўррисидаги умумий назарий тушунчаларни шакллантиради. Инсоннинг жамиятдаги ўрни, турмуш тарзи, моддий ва маъ-навий шарт-шароити, ҳаёт мақсадлари тўғрисидаги савол-ларга жавоб беришга ёрдам беради.
И.ф.нинг назарий функдияси ижтимоий жараёнларининг моҳиятига етиб бориш, уларни назарий жиҳатдан асослаб бериш, яъни тараққиётнинг моҳияти, мазмуни ва йўналиши тўғрисидаги назарий билимлар тизимини шакллантиради.
И.ф.нинг методологик функцияси ижтимоий ҳаетдаги ай-рим ҳодиса ва жараёнларни турли ижтимоий фанлар томо-нидан тадқиқ этишда улар учун умумфалсафий аҳамиятга молик назарий услуб ва воситаларни яратиб беришдан ибо-ратдир.
И.ф.нинг олдиндан башорат қилиш функцияси эвристик аҳамият касб этиб, жамият, унинг айрим томонларининг тараққиёти, инсон фаолиятининг яқин ва бўлажак оқибат-ларини олдиндан айтиб беришдан иборатдир. Бу башорат асосида турли ижтимоий ҳодисалар, қолавсрса, бутун жами-ят тараққиётини олдиндан белгилаб олиш имконини беради.
И.ф.нинг бу функциялари фалсафий дунёқараш, фалса-фий тафаккур назарияси ва услубини эгаллаган ҳар бир ин-сон онгининг такомиллашувида катта аҳамият касб этади.