Фалсафа қисқача изоҳли луғат

С. Йўлдошев
БАШОРАТ - - табиат ва жамият ҳодисаларининг кела-жакдаги ҳолати ёки ҳозирги кундаги номаълум моҳиятини аниқпашга қаратилган тахминлар.
Башорат илмий ва ноилмий турларга бўлинади. И.б. -табиат ва жамият қонунлари ва фактларига асосланган ин-туитив асосда, инсоннинг олдиндан сезиши, кундалик асос-да — инсон ҳаётий тажрибасини умумлаштиришдан келиб чиқади.
Башорат умуман олганда, турли шаклларда намоён бўла-ди: масалан, тирик организмларга хос бўлган оддиндан се-зиш; олдиндан пайқаш — яъни инсон интеллектуал фаолия-тида ўз тажрибаларига асосланган ҳолда келажак ҳақида фикр-лаш.
55
Бақо ва Фано
Прогаозлаш; ҳодисаяар, жараёнларнинг келажаги ҳақидаги махсус илмий тадқиқот; шакли табиат ва жамият тараққиёти қонунлари асосидаги хулосалардан келиб чиққан шший ба-шорат; вақтда чеюганган муайян олдиндан кўриш орқали олдиндан айтиб бериш.
Ўтмиш ва бугуннинг номаълум ҳодисаларини башорат қилиш квазибашорат — келажак ҳодисаларига муносабатни ўрнатиш; реконструктив — ўтмиш ҳодисаларидан унинг баъ-зи, сакланиб қолган бўлаюшри асосида башорат қилиш; ре-версив башорат (ҳозирги тенденцияларни ўтмишга қараб ман-тиқий давом эттириш); презентив башорат (рақиб томони-дан оширилган ёки айни пайтда амалга оширилаётган ҳара-катнинг башорати, бу башорат ҳаракат субъектига ҳали маъ-лум бўлмаслиги мумкин): имитацион башоратлар (у ёки бу методнинг ишончлигини аниқлаш мақсадида ҳодисанинг узоқ ўтмишдан яқин ўтмишга ривожланиши ҳақидаги башорат) ва ҳ.к. ҳам учрайди.
И.б.нинг фалсафий масалаларига башорат мантиқи ва башорат гносеологияси ҳамда башорат ва гипотезанинг ўза-ро муносабати, воқеликни инсон онгида олдиндан акс этти-риш масалалари киради.
Ҳозирги давр жамият ҳаёти барча жабҳаларининг кейинги рявожи илмий мулоҳазаларсиз ва унинг асосида келажакни илмий башорат қилиш асосида олдиндан кўра билишсиз мум-кин бўлмайци. Воқеалар давомийлигини олдиндан кўра би-лишлик уларни мулоҳаза этиш, ҳодисалар ўзаро алоқадор-лигини очиш, фан мавжуддигининг зарурияти бўлиб, улар амалий фаолият учун хизмат қиладилар. Зеро, илмий би-лишнинг асосий вазифаси — табиий ва ижтимоий муҳит ўзгартиришида инсоннинг асосий қуролига айланади.
И.б. турли фанларда турлича намоен бўлади ва илмий бшшшнинг асосий алоҳида услуби ҳисобланади.
Ҳар қандай фан и.бларсиз ўз маъносини йўқотиши мум-кин. Хар қандай назаршшинг қиммати унинг и.б. қилиш им-кониятлари, ҳодисалар ҳақиқатига мувофиқлиги ва ўз нати-жаларини қайта қуриш, уларни ўзгаришлар жараёнига тат-биқ этиши билан белгиланади.