Фалсафа қисқача изоҳли луғат

181
Конфуцийлик
тига путур етказиш каби кўринишларда ўзини намоен қилади. Муқаддас ҳадисларда ҳам шундай дейилган: «Кимки биров-нинг бирор айбини топиб, устидан кулган бўлса, ўзи ҳам шу айбга мубтало бўлмагунча дунёдан ўтмайди. Кибру ҳаволи кишилар озгина амал, ютуқ, мол-мулкка эга бўлдими, юриш-туриши, гап-сўзи, ҳатто ўзини тутиши ҳам ўзгариб, оқибат натижада кибру ҳавога берилиб қолади.
Кибру ҳаво-манманлик, нуқсонгина эмас, одобсизлик, менсимаслик аломатидир. Ҳамма инсон тенг, эркин. Инсон борки, бирор камчилик, нуқсонга эга. Камчиликсиз фақат Парвардигор. Халқимизда «Ўзингни эр билсанг, ўзгани шер бил» — деган накл бор.
Абдулқосим Фирдавсий кибру ҳаволик кишиларга қара-та: Ҳуиарингга бўлма кўп мағрур.
Оёғингга мустаҳкамроқ тур» деган бўлса,
Саъдий Шерозий: Ҳаддан ортиқ ловуллаган шам.
КуЙдирмоғи мумкин хонумонинг ҳам деб огоҳдантирган. Инсон борлиқнинг кўрки, шарифидир. У ақлу-заковот эгаси сифатида одамларга оддий, соф дил, хушфеъл, камсуқум, пок ва садоқатли муносабатда бўлиши лозим. Инсон кибру ҳавога берилмаслиги, такаббурлик қилмаслиги, ор-номусли, виждонли, камтарин бўлиши, шарқона одоб-ахлоқимизга мосдир.
Муқаддас ҳадисда:
«Кимки ўзини катта тутиб, юриш-туришида кибру \аво-ли бўлса, охиратда Тангрининг ғазабига дучор бўлар», -дейштган.
КОНФУЦИЙЛИК — милодгача бўлган асрларда Қадим-ги Хитойда юзага келган энг муҳим фалсафий ва ахлоқий-сиесий таълимотлардан бири. Конфуций (Кун Цзи, милодга-ча 551—479 йиллар) — мазкур таълимотнинг асосчиси бўлиб, у ҳозирги Шаньдун вилояти ҳудудида Лу подшолиги даврида тушлди. Конфуцийлар бу вақтларда деярли камбағаллашган эски зодагонлар оиласига мансуб эди.
К. асосчисининг қарашлари унинг издошлари томонидан ёзилган «Лунь юй» («Суҳбатлар ва мулоҳазалар») номли фал-сафий китобда баён этилган. К.лар таълимотида «чжун» (под-шоҳга садоқат), «и» (бурчга садоқат), «сяо» (ўғилларча эҳ.ти-ром) ва бошқа ғояларни ифо.да этувчи «жень», (инсонпар-варлик қарашлари тизими, марказий ўринни эгаллайди. Унинг асосида ушбу хислатларни ўзига сингдирган, «цзюнь-цзи (олижаноб кишилар) ҳақидаги таълимот туради. Кишиларни «цзюнь-цзи» (олижаноблар) ва «сяо-жень» (паст табақалар)-га ажратиш шундан келиб чиққан. Унга кўра, бошқарув би-
182