Фалсафа қисқача изоҳли луғат

Камтарлик
У шахс муомаласини таҳлил қилар экан, инсонда «эгоис-тик-шахсий» инстинкт билан «ижтимоий» инстинкт ҳам мав-жуд деб ҳисоблаган. Унинг фикрига кўра, индивидиум эмас, балки оила энг оддий бутунликни ташкил этадики, улар-нинг Йиғиндиси жамиятни келтириб чиқаради.
Ижтимоий алоқа ташкилий хусусиятга эга, чунки унинг келиб чиқишида саноат, савдо, армия ва бошқ. институтлар-да мужассамлашган моддий зарурият ҳал қилувчи аҳамият касб этади, Оилавий ва ижтимоий алоқани ажратиб кўрса-тишда, «жамоа» ва «жамият» (Теннис), «органик ва механик бирдамлик» (Дюркгейм) белгилаб берилган. Ижтимоий алоқа табиати «ижтимоий статистика»нинг асосий масаласидир. Ҳар қандай тарихий шароитларда сақланиб қоладиган ижтимоий организм унсурларининг ўзаро муносабати эса «ижтимоий статистика»нинг предмети ҳисобланади. Бу ҳолатда К. ижоди-да социологияда, ҳозиргача марказий муаммолардан бири бўлиб келаетган «система» (тизим) тушунчасини кўрса бўла-ди. Бу тушунча эволюция ғояси билан чамбарчас боғлиқ. Маълумки, К. «қўш эволюция назарий қонунини» (ижтимо-ий ва ақлий эволюция) очдим деб даъво қилган. Бу ерда гап уч давр (босқич) қонуни тўғрисида кетмоқца. Уларга муво-фиқ, барча инсоний фикрлар бир-бирини алмаштирувчи учта ҳолатни босиб ўтади. Бу аввало, теологик ҳолат. Бунда ихтиёр-сиз равишда вужудга келадиган, хаёлий ифодалар ҳукмрон бўлади. Кейинчалик метафизик ҳолат келади, мавҳушшклар ва моҳиятлар устун бўлади. Ва ниҳоят, позитив ҳолат бўлиб, у ташқи мавжудликни аниқ баҳолашга асосланади. Бу учта ҳолатнинг ҳар бири бутун ижтимоий ташкилот асосини ҳосил қилади ва ижтимоий ҳаётнинг барча томонларини қамраб олади. XIX асрда Конт қарашларида бурилиш юз берди. У социологияни «субъектив усул» ҳисобига «кенгайтиришга» ва уни жамиятни ўзгартирувчи «амалий фанга» айлантириш-га қарор қилади. Контнинг фикрича, алоҳида олинган одам, бу — «зоологик тур», унинг ҳақиқий табиати, улкан орга-низм бўлган инсониятдагина намоён бўлади. Конт жамиятни ижтимоий қайта тузишда маънавий устун бўлган иккинчи «теологик синтез» зарур деб ҳисоблаган. Бу албатга, тасодиф эмас эди. Унинг иккинчи «социологияси» ҳрзирда Рарбда оммавий бўлган экзистенциал-феноменологик хилдаги «гу-манистик социологиянинг «олд кўриниши бўлиб хизмат қили-ши мумкин.